Türkiye iktisadında yüksek enflasyon nedeniyle hayat pahalılığı durdurulamazken yurttaşların hayatı her geçen gün daha da zorlaşıyor. Milyonlarca hanenin geçim külfetiyle çaba ettiği bu tablo, çocukların ömrünü da derinden etkiliyor.
Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’nda yer alan datalar çocuk yoksulluğunun sürdüğünü gözler önüne serdi. Datalara nazaran 1,5 milyondan fazla çocuk, en temel hakkı olan eğitim ve sıhhat hizmetine lakin toplumsal yardımlarla erişebiliyor.
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığınca hazırlanan ve Resmi Gazete’de yayınlanan programa nazaran, bu yıl ekonomik zahmetle gayret eden bir milyon 858 bin 482 bireye, çocuklarının okula gidebilmesi için Koşullu Eğitim Yardımı yapıldı. Bu kapsamda ailelere toplam 1,2 milyar TL ödenirken hane başına sağlanan yardımın ölçüsü ise tartışma yaratacak tipten. Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’nın sitesinde yer alan bilgilere nazaran, ilköğretime devam eden bir kız çocuğu için aylık 100 TL, oğlan çocuğu için de 90 TL ödeniyor. Ayrıyeten ortaöğretime giden kız çocuğu için aylık 150 TL, oğlan çocuğu için ise 130 TL yardım yapılıyor.
Bu yardım, muhtaçlık sahibi olan ailelerin çocuklarının, örgün eğitime devam etmeleri için sağlanıyor. Lakin bu kapsama dahil edilen ailelerin çocuklarının okulda bir ayda dört günden fazla devamsızlık yapmama koşulu var. Ayrıyeten Bakanlığın ödeme yaptığı şahısların rastgele bir toplumsal teminatının de bulunmaması gerekiyor. “Fırsat eşitliği ve hayat kalitesinin yükseltilmesi” için verilen dayanak kapsamında, geçen yılın Eylül ayı dahil olmak üzere 2 milyon 438 bin 865 şahsa ödeme yapıldı. Lakin ortadan geçen bir yılda 580 bin 383 kişilik azalış yaşandığı görülüyor. Bakanlığın tespit edebildiği toplumsal yardıma muhtaç halde olan çocuk sayısı 2021 yılının Ağustos ayında 2 milyon 357 bin 932’ydi. Bu sayı, 2020’nin ağustos ayında ise 2 milyon 451 bin 422 oldu.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2022 tarihli bilgilerine nazaran Türkiye’de 0-18 yaş ortasındaki çocuk ve genç sayısı 22 milyon 578 bin 378. Bunun yüzde 25’ini 1’i 0-4 yaş kümesi, yüzde 29,4’ünü 5-9 yaş kümesi, yüzde 28,5’ini 10-14 yaş kümesi ve yüzde 17,0’si ise 15-17 yaş kümesi oluşturuyor.
580 bin 383 kişilik düşüş
Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nden Prof. Dr. Adnan Gümüş, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, bu dataların eğitimdeki eşitsizliğin boyutunu gösterdiğine işaret ediyor. Prof. Dr. Gümüş, yardım alanların sayısına ek olarak ‘çıraklık eğitimi’ olarak bilinen ve çocuk personelliği tartışmalarına neden olan Mesleksel Eğitim Merkezleri’nde bir milyon 300 bin çocuğun bulunduğunu aktarıyor. Ayrıyeten okullarda hiç kaydı bulunmayan 600 bin çocuğun olduğunu söz ediyor. “Yoksulluk nedeniyle eğitimden kopuş yaşandığının” altını çizen Prof. Dr. Gümüş, “400 bin civarında sığınmacı ve göçmen çocuk da var. Buna açıköğretime yönelen çocukları dahil ettiğimizde, 4 milyonun üzerinde bir sayıya ulaşılıyor. Bu, milyonlarca çocuğun çok yoksulluk altında olduğunu gösteriyor” diyerek tabloyu özetliyor.
Prof. Dr. Gümüş, yoksulluğun derinleştiği, enflasyonunun yükseldiği süreçte yardım alan sayısında yaşanan düşüşe reaksiyon gösteriyor. “Oysa bu sayıların daha da üste çıkması gerekiyor” diyor ve ekliyor:
“Çünkü Türkiye’nin realitesi açık. 4-5 milyon civarındaki fakir çocuğu aileleriyle birlikte düşünürsek, bu 20 milyon haneye tekabül eder. Onların da açlık hududu civarında dolaştığı manasına gelir.”
İktisadi, toplumsal ve kültürel eşitliğin sağlanması gerektiğini tabir eden akademisyen, “Toplumsal eşitsizlikleri ve yoksulluğu çözebilirsek, okuldaki eşitsizliği de çözebiliriz” halinde konuşuyor.
988 bin bireye sıhhat yardımı
Benzer tablo, gereksinim sahibi olan ailelere, 0-6 yaş ortasındaki çocuklarını tertipli olarak sıhhat denetimine göndermelerini de kapsayan Koşullu Sıhhat Yardımı bilançosuna yansıdı. Yıllık Program’da aktarılanlara nazaran, bu dayanaktan faydalanan sayısı 988 bin 41 oldu. Ağustos ayına dek bu yardım kapsamında yapılan ödemelerin meblağı kayıtlara 646 milyon TL olarak geçti.
Derin yoksulluk altındaki hanelere sağlanan yardımın ölçüsü ise çocuk başına sırf aylık 100 TL.
Şartlı Sıhhat Yardımı kapsamında gebe olan bayanlara ayda 200 TL, yeni doğum yapmış bayanlara ise en fazla iki ay olmak üzere 300 TL veriliyor. Hastanede doğum yapan annelere de bu yardım kapsamında bir kezliğine 500 TL ödeniyor. Kaideli Eğitim Yardımı’nda olduğu üzere, bu ödemelerden yararlanabilmek için hanede toplumsal teminatlı bireyin bulunmaması gerekiyor. Buna ek olarak Toplumsal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Mütevelli Heyeti’nin ailenin muhtaçlık sahibi olduğuna kanaat getirmiş olması kural. Geçen yıl bir milyon 230 bin 784, bir evvelki yıl ise 1 milyon 198 bin 259 çocuk, sıhhat hizmetine bu yardım sayesinde ulaşabilmişti.
DW Türkçe’ye konuşan Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sıhhati Ana Bilim Kısmı’ndan Prof. Dr. Türkan Günay, yapılan yardım sayısının çok az olduğu kanısında. Prof. Dr. Günay, “Bu muhakkak ülkedeki çocuk nüfusunu kapsayacak bir şey değil” diyor.
Sağlık sisteminin ebeveynin çocuğu hastaneye götürmesi gerekmeden takip etmesi gerektiğine vurgu yapan Prof. Dr. Günay, şunları söylüyor:
“Sağlık hizmeti, ailelerin talebi doğrultusunda değil, direkt sıhhat hakkı çerçevesinde, herkesin ulaşabileceği formda planlanmalı. Sıhhat sisteminin kaideli yardıma ihtiyaç duymayacak biçimde ülkede her çocuğa ulaşması gerekiyor. Bu hem çocuğun hakkı hem de yasal olarak bakanlığın yükümlülüğüdür.”
Yoksulluk nedeniyle aileden koparılma riski
Sağlık ve eğitim takviyesinde yaşanan düşünün bilakis, Toplumsal ve Ekonomik Dayanak (SED) programından yararlandırılan çocuk sayısında artış yaşandığı görülüyor. Yıllık Program’da belirtilenlere nazaran, ailesinin yanında bakımı sağlanamayan 164 bin 765 çocuk için takviye verildi. Çocukların eğitim kademesine nazaran yapılan ödemeler, 2 bin 500 ila 4 bin 500 TL aralığında değişiyor. Ağustos ayı prestijiyle yapılan ödemelerin toplam fiyatı ise 4 milyar 504 milyon 177 bin TL. Bu yardım, temel muhtaçlıkları karşılanamadığı için ailesinden koparılma riski bulunan çocuklara yapılıyor. Geçen yıl Eylül ayı prestijiyle bu yardımdan faydalanan “yaşamlarını en düşük düzeyde dahi sürdürmekte zahmet çeken” hane sayısı, 145 bin 783’tü.
Köyden okula uzun ve tehlikeli yol
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’nın 2024 Yılı Bütçe Teklifi’nde SED kapsamındaki çocuk sayısında artış yaşanacağı öngörülüyor. Bakanlığın, önümüzdeki üç yıla ait varsayımı şöyle:
2024: 170 bin çocuk.
2025: 200 bin çocuk.
2026: 210 bin çocuk.
Sosyal siyaset uygulanmıyor
DW Türkçe’ye açıklamalarda bulunan toplumsal siyaset alanındaki çalışmalarıyla bilinen Prof. Dr. Meryem Koray’a nazaran, bu bilgiler, toplumsal siyasetin uygulanmadığının bir göstergesi. Türkiye’nin bir toplumsal yardım devletine dönüştüğü görüşünde olan Prof. Dr. Koray, yardıma muhtaç hale gelenlerin sayısının artmasını, “Geçim darlığı ortada. Bu, Türkiye’nin içinde bulunduğu durumla uyuşan bir gösterge” kelamlarıyla pahalandırıyor.
Peki beşerler bu toplumsal yardım cenderesinden nasıl çıkabilir?
Prof. Dr. Meryem Koray, yurttaşların derin yoksulluğa sürüklenmesini engelleyecek siyasetler uygulanması gerektiğine dikkat çekiyor. Lakin önleyici adımların yıllardan beri atılmadığını savunuyor. Prof. Dr. Koray, bilhassa gelir dağılımı, işsizlik ve toplumsal güvenliğe ait atılımlara işaret ediyor, “Bunlara dair uygulamalar gerekiyordu ki böylelikle himmete muhtaç olan sayısı artmasın” diyor.
“Neoliberal siyasetlerin uygulandığı devirlerde, bütün ülkelerde toplumsal siyasetin gerilediğini” söyleyen Prof. Dr. Meryem Koray, “Türkiye, bunun uç örneklerinden bir tanesi” sözünü kullanıyor.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?
