Geçen hafta dünyanın en büyük danışmanlık şirketlerinden biri olan Deloitte bir araştırma sonucu yayınladı. Bu yıl 11’incisi yayınlanan ‘Y’ ve ‘Z’ Nesli Araştırması Türkiye dahil 46 ülkede, 14 bin 808 bireyle gerçekleştirildi ve araştırmaya nazaran gençler ekonomik şartlar, jeopolitik çatışmalar, gelir dağılımdaki eşitsizlik ve iklim değişikliği mevzularında telaşlı. Tekrar de toplumsal değişimleri yönlendirme konusunda istekliler.
Türkiye özelinde bakarsak, bizim gençler ekonomik şartlar hakkındaki tasa ve stres
seviyesi konusunda dünyadaki yaşıtlarını geride bıraktı… Z jenerasyonunun yalnızca yüzde 28’i, Y jenerasyonunun da yüzde 30’u mali açıdan inançta hissediyor. Sanki niçin?
Tüm dünyada gençlerin en büyük telaşı hayat maliyetlerindeki artış. Z jenerasyonunun yüzde 46’sı, Y neslinin yüzde 47’si aldıkları maaşla geçinebiliyor. Gençler yaşadıkları ülkelerdeki zenginlik ve yoksulluk ortasındaki uçurumun giderek arttığını düşünüyor.
Z neslinin çalıştıkları işe bağlılık oranları geçen yıla nazaran biraz artmış olsa da yüzde 40’ı iki yıl içinde işlerini bırakmayı planlıyor. Y neslinde ise bu oran yüzde 25. Üstelik üçte biri öteki bir iş bulmadan ayrılmayı düşünecek kadar ‘tükenmişlik sendromu’ yaşıyor. İşi bırakmayı düşünmelerinde en büyük neden maaşlarının yetersiz oluşu. İkinci neden ise işyerlerinin ve vazife tariflerinin kendi bedelleriyle uyuşmaması.
Pandemiyle birlikte esnek çalışmaya alışan gençlerin talebi bu sisteme devam etmek. Globalde Z neslinin yüzde 49’u, Y jenerasyonunun ise yüzde 45’i uzaktan çalışıyor. Bu sisteme devam etmek isteyenlerin oranı yüzde 75.
Pek çok ülkede gençler işlerini bırakmayı planlarken Türkiye’de çalıştıkları işe devam etmek isteyenlerin sayısı 2021’deki sayılardan daha yüksek.
Rapora nazaran etraf ‘Y’ ve ‘Z’ jenerasyonunun en değerli hassasiyeti. Gençlerin yüzde 75’i iklim değişikliğine karşı alınacak tedbirlerde kritik bir noktada olduğumuzu düşünüyor. Lakin yarısından azı bu mevzuda başarılı olunabileceğine inanıyor.
Genele bakıldığında ‘Z’ neslinin gerilim ve kaygı seviyesinin giderek artması düşündürücü. ‘Y’ neslinin gerilim düzeyi ise geçen yıldan biraz daha az. İktisat en büyük gerilim faktörü olarak karşımıza çıkıyor.
Stres faktöründe Türkiye’deki iki jenerasyon da dünya ortalamasından yüksek. Yüzde 50’den fazla birden fazla vakit gerilimli ve telaşlı olduğunu söylüyor. Pandemiden sonra gençlerin ‘ruh hali’ bir güzelleşme gösterse de Türkiye’de ‘bozulmaya’ devam ediyor. Şu sayılar çarpıcı. Türkiye’deki ‘Z’ jenerasyonu gençlerin optimistlik düzeyi 100 üzerinden 21, ‘Y’ neslinin ise 19 civarında. Dünyada bu oran yaklaşık yüzde 35.
ABD’de yakın vakitte bir araştırmada da ‘Z’ neslinin öteki yaş kümelerine nazaran daha fazla ‘tükenmişlik’ sendromu yaşadığı belirlendi. Tükenmişlik sendromu iş dünyasında uzun bir müddettir kıymetli bir sorun. Lakin tasa verici olan asıl sorun, pek çok gencin şimdi mesleklerinin birinci devrindeyken bu türlü hissetmesi…
Genç profesyonellerin olumsuz hislerini körükleyen etkenler düzelmedikçe önümüzdeki süreçte daha büyük problemlerin baş göstereceğinden tasa ediliyor. İyimserliğe yer bırakan tek bahis, gençlerin tükenmişlik sendromu konusunda farkındalıkları ve bu bahiste bir şeyler yapmada motivasyonların yüksek olması…
ENFLASYON YÜKSEK Mİ? HATIRLAMIYORUM BEYNİMDE ÇİP VAR DA!
Akşam konutta TV izleyip, ailenizle sohbet ederken, iş hayatını büsbütün unutsanız. Fakat o denli kanıları geriye atmaktan bahsetmiyorum, sahiden hafızanızdan silinse… İşverenle derdiniz mi var, enflasyon yüzünden maaş mı yetmiyor? Konuttan içeri girer girmez hepsi yok olup gitse… Olağan yalnızca sonraki gün mesai başlayana kadar…
Beyne çip takma üzerine çok şey yazılıp çizilecek bir konu…. 2022 yılının en düzgün dizilerinden biri olarak kabul edilen Severance da bu mevzuyu işliyor. Apple TV+’da yayınlanan dizinin söz manası ‘ayrılma.’
Son günlerde çok konuşulan dizinin imalcisi ve direktörü ünlü oyuncu Ben Tarzlar. Adam Scott, John Turturro, Christopher Walken ve Patricia Arquette üzere tanıdık isimler de dizide rol alıyor.
Bu distopik dizide her gün işe giden beşerler asansörün kapısı açılıp ofisten içeri girince ‘ayrılık’ gerçekleşiyor. Zihin büsbütün çalışan bireye dönüşüyor. Mesai bitip işten çıkınca bir kere daha ‘ayrılık’ gerçekleşiyor ve özel hayatınızdaki kişi oluyorsunuz. Kısaca iş yerindeyken yalnızca işle ilgili hususları hatırlayacağınız, meskende de sadece meskenle ilgili mevzulara yoğunlaşacağınız bir çip takılıyor beyninize…
Dizide ‘ayrılma çipi’ kullanan şirketin ismi Lumon… Şirket yardımsever filozof bir kurucu ve onun ailesinden gelen şahıslar tarafından yönetiliyor. İşe alınmak isteyenler beynine çip taktırmak zorunda. Şirketteki bir asansör iki kişilik ortasındaki geçişi sağlıyor. Mesai başlar başlamaz özel yaşama ilişkin tüm anılar siliniyor. İşten çıkınca da hayat mesaiden evvel kaldığı yerden devam ediyor, iş arkadaşları, yaptıkları iş hafızadan siliniyor.
İlerleyen kısımlarda çalışan zihinle, özel hayattaki zihnin birbirinden ne kadar farklı olabileceğini görüyoruz. Bu durum iş ve ömür istikrarı olarak anlatılıyor. İzlemek isteyenler olabilir diye daha fazla ayrıntı vermek istemiyorum fakat son yılların en keyifli dizisi olduğunu söyleyebilirim. Oldukça düşündürücü, üzerine çok konuşulabilecek bir dizi.
TEKNOLOJİDE ‘ÖTEKİLEŞTİRİLENLER’
Bu hafta nesillerin yaşadığı farklı farklı sıkıntılar bu köşede gündeme geldi. Yaşlı insanların yaşadığı dışlanma da toplumsal hayatta öteki bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Akıllı telefonla savaş veren annelerin, dedelerin yaptıkları mizah konusu olarak eğlenceli gelebilir fakat işin rengi o denli değil.
Akıllı telefonların olmadığı bir hayatı düşünemiyoruz, teknoloji hayatımızın her anında. Lakin ya en son teknolojide irtibat kurmak istemeyenler ya da kuramayanlar? Eminim pek çok çoğumuz yaşlı ebeveynlerimiz ya da akrabalarımızın online yapması gereken işlerde onlara yardımcı oluyoruz. Haydi diyelim akıllı telefon kullanıyorlar… Bunun güncellemesi var, uygulama indirmesi var, şifreleri var… Var da var! Bankacılık süreçleri, tabip randevusu almak ise başka bir marifet gerektiriyor.
Örneğin İngiltere’de 75 yaş ve üzerindekilerin yalnızca yüzde 47’si nizamlı olarak internet kullanıyor. İngiltere’de hiç internet kullanmayan 4 milyon kişi var ve bunların yalnızca 300 bini 55 yaş altında. Varın bizdeki sayıları siz düşünün.
Bir otobüs ya da tren bileti almaktan aşı pasaportlarına kadar günlük hayatta var olabilmek için herkesin teknolojiyi sonuna kadar benimsemesi ve kullanması beklentisi var. Sanal gerçeklik vitrinleri, marketlerdeki kasiyersiz ödeme sistemleri, online seyahat rezervasyonları, QR kodları vs… Teknoloji kullanmadan yaşamak giderek zorlaşıyor.
Birçok yaşlı, akıllı telefonların, tabletlerin dijital zorluklarını yönetmek için gayret gösteriyor. Yakınlarında kendilerine yardımcı olabilecek aile ve arkadaşları yoksa bu gayret da sonuçsuz kalabiliyor. ‘Dijital dışlanma’; metaverse’ün, yapay zekanın, artırılmış gerçekliğin daima konuşulduğu dünyada çok değerli üzere görünmeyebilir ancak toplumdaki çeşitliliği anlayamamak daha büyük problemlerin ortaya çıkmasına vesile olma riski taşıyor.
En büyük sorun da yaşlıların erişim, maharet ve motivasyon eksikliği nedeniyle teknolojiye karşı aralı durduğu için dijital olarak dışlanmasının sıhhat hizmetlerine erişim fırsatlarını da etkileme riski. ‘Z’ ve ‘Y’ nesli tükenmişlik sendromu yaşıyor, yaşlı nesil dijital olarak ötekileştiriliyor. Sanırım benim de dahil olduğum ‘X’ nesline çok iş düşüyor.
BUNU DA MI DUYACAKTIK?
Tamagothchileri hatırlarsınız… Bu sanal oyuncaklar, çokkk uzak bir gezegenden gelmiş dijital yaratıklardı. Bir Tamagothci yumurtası bulduğunuzda (oyuncağı aldığınızda!) onu bebeklikten yetişkinliğe kadar besleyip büyütebiliyordunuz. Yetişkin Tamagothciler evlenebiliyor başkalarıyla birlikte çocuk sahibi olabiliyordu. Onlara bakmak kolaydı, besleyin, ilgi gösterin yeterdi… O yıllarda bu dijital çocuklar tabiri yerindeyse fırtınalar estirdi. 2019 yılında yeni kuşak Tamagothciler piyasaya çıksa da birinci periyottaki kadar ilgi göremedi. Artık ise farklı bir tartışma konusu gündemde… İngiltere’nin önde gelen yapay zeka uzmanlarından biri olan Catriona Campbell anne babaların ‘Tamagotchi çocukları’ ismi verilen dijital çocukları tercih edeceğini argüman ediyor.
Campbell’a nazaran etrafla ilgili tasalar, çocuk yetiştirme maliyetlerinin yüksekliği ve çok nüfus nedeniyle gençler anne baba olma konusunda isteksiz.
Campbell yeni kitabında 50 yıl içinde gençlerin ‘metaverse’de çocuk yetiştireceğini söylüyor. Tezleri değişik; sanal çocuklar ebeveynlerine benzeyecek, onlarla oynayabilecek hatta kucaklayabilecekler. Bebek büyüdükçe agu gugu’dan konuşmaya geçecek, karakteri de gelişecek ve simüle edilmiş hislere yanıt verebilecek.
Konuyla ilgili teknoloji uzmanları ikiye ayrılmış durumda. Kimi bunun bir avantaj olacağını düşünüyor. Bu fenomenin çok nüfus artışı da dahil pek çok acil sorunun tahlili için bir seçenek olabileceğini argüman ediyorlar. Karşı çıkanlar ise bunun etik, ahlaki pek çok toplumsal sıkıntılara yol açabileceği görüşünde.