KARAR müellifi ekonomist İbrahim Turhan, iktisadın süregelen gidişatı doğrultusunda herkesin büyük bir çöküş beklediğini ama kendisinin bu görüşte olmadığını tabir etti. Turhan, bunun sebeplerini toplumsal medya hesabı üzerinden husus madde sıraladı.
İbrahim Turhan’ın paylaştığı öngörüleri şu formda:
“Geçmişte de ekonomik krizler yaşandı. Bunları hatırlayanlar, belirli bir mühlet kötüleşme ve akabinde sert çöküş bekliyor. Meğer içinde bulunduğumuz durum farklı. O denli olmayacak. Pekala ne olacak? Önümüzdeki devirde bizi neler bekliyor?
Evvel bu yanılsamanın nedenleri:
15 yıl ortalama %8,5 enflasyona ve döviz kurunun 1,50 ile 3,00 ortasında kaldığı ortama alıştık. Kur vakit zaman artsa da akabinde geri geliyor, en azından artışı duruyordu. Enflasyon tekrar vardı ancak 2003-2017 ortasında aylık fiyat artışı %0,7 idi.
Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ile Tanzimat periyodundan beri süren devlet geleneği tahrip edildi. Kurumsal hafıza, devlet aklı, istikrar ve kontrol sistemleri fonksiyonlarını yitirdi. Kararlar günü kurtarmaya yönelik anlık reflekslerle alınır oldu. Bu da bir kırılma yarattı.
2017 başında 3 olan USDTRY kuru iki yılda 6’ya yükseldi. 2022 başında 13 oldu. Faiz indirimleri başladığında 19 olan enflasyon bu ay 80 olacak. Ve bu durum artık kalıcı… Tahlil yanlışına yol açan da bu. Eskisi üzere olacak sanıyoruz lakin bu öteki.
Son 15 yıldaki deneyimleri unutun. Enflasyon artık kendi kendini beslemeye başladı ve katılık kazandı. Para ve maliye siyasetleri yine fiyat istikrarını sağlamaya yönelmedikçe enflasyon %50’nin üzerinde kalmayı sürdürecek.
Aylık fiyat artışı eskisi üzere %0,7 değil %4 olacak!
Firmalar ve bireyler enflasyona ahenk sağladıkça bu kısır döngü daha da katılaşacak. Kurdaki yükselişler de sıradanlaşacak. USDTRY kuru (eski para ile) 1991 Ocak’ta 3 bin, 1991 Aralık’ta 5 bin, 1995 Ekim’de 50 bin, 1998 Mayıs’ta 250 bin, 1999 Aralık’ta 530 bin olmuştu.
“Neden büyük bir çöküş olmuyor” sorusunun birkaç cevabı var:
1. 1994’ten farklı olarak kamu finansmanı şimdi sürdürülebilir seviyede. Yani Hazine, hâlâ piyasadan borçlanabiliyor ve borç geri ödemeleri ya da maaşlar üzere kritik ödemelerini vadesinde yapabiliyor.
2. Bankalar geçen Aralık’ta büyük bir badire atlatmışsa da 2001’den farklı olarak şu anda durumu yönetim edebiliyorlar. Yükümlülüklerini karşılayacak likit varlıkları var. Kurdaki artış yüzünden batacak durumda değiller.
3. Fiyat artışları enflasyonun akabinde gecikmeli olarak geldiği, otomatik endeksleme olmadığı, Merkez Bankası Hazine’nin harcamalarını ya da borçları para basarak finanse etmediği için hiperenflasyon (ayda %50 ve üzeri enflasyon) olmuyor. Yüksek kronik enflasyon yaşanıyor.
4. Gelir dağılımı çok bozuk olduğu için gelirini enflasyona ayarlayabilen ve varlık sahibi olan kabaca 15 milyon kişi tüketimlerini sürdürüyor. İhracat ve turizm gelirleri 1990’lardaki durumla karşılaştırıldığında nispeten katkı sağlıyor.
5. Global şartlar o vakte nazaran farklı.
‘ALINAN TEDBİRLER DİĞER YERLERİ BOZUYOR’
Ani çöküş olmasa da bu asla “durumu bu türlü yönetim ederiz” manasına gelmez! İktisadın durumu kalp kriziyle ansızın ölmeyen fakat bitkisel hayatta yaşamsal fonksiyonları giderek bozulan ağır bakım hastasına benziyor. Her gün bir organda sorun çıkıyor. Alınan tedbirler öteki yerleri bozuyor.
1. Hazine temerrüde düşmedi fakat finansman şartları daima bozuluyor. Borçların ve faiz ödemelerinin yükü ağırlaşıyor. Faiz indirimleri başladığından beri kamu borcu 950 milyar TL büyüdü. Bütçe açığı artıyor. Dış borçlanma imkanları da daralıyor.
2. Bankaların kârlılık oranı enflasyonun altında. Bu da banka sermayelerinin gerçek olarak eridiği manasına geliyor. Birçok bankanın piyasa kıymeti 2-3 yıllık yararlarına eşit hale geldiyse bu boşuna değil. Kredi sistemi çok sıkıntılı. Bankalara daima müdahale ediliyor.
3. KKM ya da çıkarılması düşünülen enflasyon muhafazalı eser Hazine’nin finansal sürdürülebilirliğini bozabilir. Güç KİT’lerinde ya da kamu yatırım ödemelerinde eza doğabilir. Bir noktada, “Merkez Bankası imkanı kullanmaktan öteki çıkar yol kalmadı” algısı oluşabilir. Enflasyon-kur artışı-daha fazla enflasyon-yine kur artışı döngüsü oluşabilir. Dövize müdahale sürerse rezervler kısa müddette kritik seviyeye inebilir. Dış istikrar bu haliyle sürdürülebilir değil. Kurlarda son yaşanan hareket bunun işaretçisi. Şimdilik istikrar sağlanmışsa da kalıcı değil.
4. Yoksulluk salgın üzere yayılıyor. Talepte yavaşlama göreceğiz. İhracat bu ay gerileyecek. Birinci çeyrekte göreceğimiz %6 civarında büyüme aldatıcı olmasın. Durum süratle bozuluyor. İktisat, yüksek enflasyon-düşük büyüme ortamına giriyor.
5. Global şartlarda bozulmanın süreceğini, piyasa hissiyatının daha kötüleşeceğini biliyoruz. Global talepte daralma olacak. Bütün dünyada süren para siyaseti sıkılaştırmasının tesiri görülecek. Orada da yeni ve güç bir periyoda giriliyor.
SONUÇ
Sonbahar bugünden daha güç olacak üzere görünüyor. Enflasyonla yaşayacağız. “Ne vakit bitecek” sorusu manalı değil. Yeni bir periyoda girdik. İktisattaki kriz; “kalp krizi” modeli değil “koma” modeli. Bir süre bu türlü süreceğini bilelim.
İmgede ekonomik kriz var. Ancak sorun gerçekte ekonomik değil. Bu bir idare ve zihniyet krizi! İktisat bu duruma; keyfi idare, anlık kararlar iktisat bilgisine ve ortak akla kulak tıkayan siyaset, bilgisiz ve yetersiz takım yüzünden geldi. Tahlil de idare sisteminde.”
Geçmişte de ekonomik krizler yaşandı. Bunları hatırlayanlar, belli bir süre kötüleşme ve ardından sert çöküş bekliyor.
Oysa içinde bulunduğumuz durum farklı. Öyle olmayacak.
Peki ne olacak?
Önümüzdeki dönemde bizi neler bekliyor?— Ibrahim M. Turhan (@ibrahimmturhan2) May 29, 2022