İstanbul Topkapı Üniversitesi’nden Prof Dr Celalettin Yavuz Güney Kafkasya’daki problemleri AA Tahlil için kaleme aldı Escort bayan
***
2020 sonbaharında Azerbaycan ile Ermenistan ortasında yaşanan İkinci Karabağ Savaşı sonrası bölgede barış ve istikrarın yerleşmesi için Türkiye nin başını çektiği diplomatik teşebbüsler ağırlaştı Barış ve istikrar için düzenlenen çeşitli Bayan escort etkinliklerden biri de 11 13 Mayıs 2022 tarihlerinde Stratejik Fikir Enstitüsü SDE ve TİKA nın Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde gerçekleştirdiği Uluslararası Kafkasya nın Geleceği Kongresi ydi Rus ve İranlı diplomat ve akademisyenlerin Escort katıldığı kongrede Güney Kafkasya nın geleceğiyle ilgili pek çok sorun masaya yatırıldı
Bölge ülkeleri ortasında hem iç içe geçmiş bir birliktelik hem de Bakü Tiflis Ankara ile Moskova Erivan Tahran formunda iki farklı eksen mevcut
GÜNEY KAFKASYA’DA ÇATIŞAN VE ÖRTÜŞEN ALANLAR
Gürcistan Ermenistan ve Azerbaycan ın yer aldığı Güney Kafkasya bölgesi Rusya İran ve Türkiye üzere ülkelerle çevrilidir Tarihte bu üç etraf ülkenin uğraş alanı olan bölge bilhassa Rusya yüklü olmak üzere bugün hala üç ülkenin tesiri altındadır Kelam konusu tesir bölge ülkelerinin birbirleriyle kurdukları iş birliklerinden farklı alanlardaki çatışmalardan ve çeşitli tertiplerdeki birlikteliklerinden de anlaşılabilir
Türkiye NATO’ya Rusya ve Ermenistan Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’ne Rusya Ermenistan ve Azerbaycan Bağımsız Devletler Teşkilatı’na Türkiye ve Azerbaycan Türk Devletleri Teşkilatı’na Türkiye İran ve Azerbaycan Ekonomik İşbirliği Teşkilatı ile İslam İşbirliği Teşkilatı’na İran dışındaki beş ülke ise Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü’ne üyedir
Şayet Türkiye Ermenistan ve Azerbaycan bağları rayına girerse Ermenistan ın Zengezur bölgesinde açılacak bir ulaştırma koridoru ile Türkiye ve Türk devletlerinin Azerbaycan Hazar geçişli sınır üzerinden iş birliği imkanı artacaktır
Türkiye Azerbaycan Gürcistan ortasında BTC Boru Çizgisi ve Bakü Tiflis Kars demiryolu projelerinde Türkiye ve Rusya ortasında güç yüklü değerli ekonomik iş birliği projelerinde ve Türkiye Rusya ile İran ortasında ise Suriye’de İdlib Astana Süreci nde iş birliği içerisindeler Türkiye ile Azerbaycan ve Rusya ile Ermenistan ortasında ekonomik siyasi askeri ve kültürel manada çok güçlü iş birlikleri İran ile Rusya ortasında ABD ve AB ye karşı zımnen karşılıklı dayanışma İran ile Ermenistan ortasında ekonomik ve siyasi iş birlikleri bulunuyor Ermenistan ile Gürcistan ın ABD ve AB ile benzeri iş birlikleri de mevcut
ABD bölgede Hazar Havzası güç kaynaklarının Rusya İran tesirinden kurtarılmasını amaçlarken AB ülkeleri ile Çin’in iktisat ve güç İsrail ile Japonya’nın ise iktisat yüklü ilgileri mevcut ABD ve Fransa daki Ermeni lobileri ise Türkiye Ermenistan bağlantılarıyla yakından ilgililer
Güney Kafkasya jeopolitiği güç kaynakları ve nakil sınırları dikkate alındığında Orta Asya Karadeniz Havzası ve Balkanlar’la birlikte bedellendiriliyor Hazar Havzası’nın petrol ve doğalgazının Avrupa ya naklinde hegemon bir güç tarafından silah olarak kullanılabileceği telaşının yanı sıra bölge Çin in Kuşak Yol projesiyle daha da ehemmiyet kazandı
Bölgede a Rusya ile Gürcistan ortasında Abhazya ve Güney Osetya b Azerbaycan ile Ermenistan ortasında Dağlık Karabağ c Türkiye ile Ermenistan ortasında kelamda Ermeni Soykırımı d İran ile Azerbaycan ortasında en önemli etnik meseleler mevcut Pek birçok kördüğüme dönüşen bu meseleler sebebiyle bölge ülkeleri bir ortaya geldiklerinde tarihi olayları da hatırlayarak ve daima kendilerinin haklı olduklarını tekrarlayarak tahlil süreçlerini olumsuz etkiliyor
Ayrıyeten NATO nun ve AB nin doğuya yanlışsız genişlemesi Rusya nın Yakın Çevre projesi ve Çarlık Rusya hegemonya hasreti ile İran a ve Rusya ya ABD odaklı yaptırımlar da bölgedeki kıymetli global meseleler ortasında yer alıyor
Sonuç prestijiyle denilebilir ki bölge ülkeleri ortasında hem iç içe geçmiş bir birliktelik hem de Bakü Tiflis Ankara ile Moskova Erivan Tahran halinde iki farklı eksen mevcut
3 3 FORMATI VE MUVAFFAKİYET BAHTI
Dağlık Karabağ sorunu 2020 sonbaharındaki İkinci Karabağ Savaşı ile büyük ölçüde sona ermişse de şimdi kalıcı antlaşma imzalanmadı Kelamda Ermeni Soykırımı konusu statik olup bilhassa iki ülke ortasındaki hudut kapıları ekonomik ve siyasi bağlantılar açısından kıymet arz ediyor Ermenistan ın açılmasını istediği kapılar Azerbaycan Türkiye uyumu sonunda açılabilir Abhazya ve Güney Osetya nın bağımsızlığını tanıyan Rusya ise adeta Gürcistan la mutabakat yollarını tıkamış durumda
Güney Kafkasya da BM ile Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı bünyesindeki MİNSK Kümesi tahlil üretemeyince milletlerarası sistemin bu başarısızlığı üzerine bölgesel tahlil yolları aranmaya başlandı İkinci Karabağ Savaşı nı kaybetmesine karşın Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ın seçimleri kazanması bölgede kalıcı barış için Türkiye tarafından daha evvel dillendirilen Azerbaycan Gürcistan Ermenistan ile bölgeyi çevreleyen başka üç ülkenin Türkiye İran Rusya iş birliğini söz eden 3 3 formatı tekrar önerildi
Altılı Platform ismi da verilen format Aralık 2021 de Moskova daki birinci toplantısını yaptı lakin Gürcistan toplantıya katılmadı Bu toplantıya ve sürece paralel olarak ise Türkiye ve Ermenistan ortasında direkt normalleşme görüşmeleri başlatıldı Keza Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile Ermenistan Başbakanı Paşinyan 2022 yılının Nisan ayında Moskova’da bir ortaya geldi Yayınladıkları 30 unsurluk ortak bildiriye nazaran a Azerbaycan Ermenistan ve Rusya başbakan yardımcılarının başkanlığında Güney Kafkasya’da ekonomik ve ulaşım ilişkilerinin açılmasına ait Üçlü Çalışma Kümesi etkin hale getirilecek b Rusya Ermenistan ın demir yolu altyapısının modernizasyon projelerinde yer alacak c Azerbaycan Ermenistan sonunun belirlenmesi gayesiyle ortak kurul oluşturulacaktır
Şayet Türkiye Ermenistan ve Azerbaycan ilgileri rayına girerse Ermenistan ın Zengezur bölgesinde açılacak bir ulaştırma koridoru ile Türkiye ve Türk devletlerinin Azerbaycan Hazar geçişli sınır üzerinden iş birliği imkanı artacaktır Ermenistan Soğuk Savaş sonrasında Sovyet coğrafyasında kurulan devletler içerisinde kalkınma açısından en sonlardadır İstikrarın devamında bölgenin turistik çekiciliğine ilaveten bu ulaştırma sınırlarının mevcudiyeti de Azerbaycan ve Ermenistan ekonomilerine büyük katkı sağlayabilecektir Azerbaycan münasebetlerin gelişmesine bağlı olarak Ermenistan a doğalgaz ve petrol ihraç ederek iktisadına katkı sağlayabilir
Türkiye Ermenistan Azerbaycan Hazar çizgisine yönelik olarak Türkistan daki Türk devletlerini yakınlaştıracağı ve bölgede Türk Dünyası yükü oluşabileceği üzere ortaya çıkabilecek telaşlar İran ın yaklaşımını merak konusu haline getiriyor İran daki Güney Azerbaycan Türklerinin Azerbaycan a yaklaşması riski de İran ın Altılı Platform’a olumlu yaklaşımını etkileyebilir Zati İran Zengezur Koridoru na karşılık Ermenistan ı güneyden kuzeye geçerek Batum a ulaşacak İran Karadeniz ulaştırma çizgisini öneriyor Öte yandan Ermenistan ın arz çeşitliliği için yalnızca İran yerine Azerbaycan dan da doğalgaz ve petrol alması İran ı rahatsız edebilir
RUSYA HAKKINDA MÜMKÜN SORU İŞARETLERİ
Her ne kadar Altılı Platform’a karşı çıkmadığını hissettirse de Azerbaycan Ermenistan çatışmaları sırasında Ermenistan yanlısı tavrı sebebiyle Türkiye Ermenistan Azerbaycan münasebetlerinin düzelmesini İran ın pek de beğenilen karşılamayacağı istikametindeki kuşkular epeyce güçlüdür Ayrıyeten İran ın ön bahçesi üzere gördüğü bölgelerde Türkiye nin dolayısıyla Batı nın tesirinin artabileceğini ve hele de Türk Dünyası nın bütünleşmesinin kolaylaşabileceği üzere olasılıkları bilhassa de ucuza alıp Avrupa’ya değerli sattığı Türkmen ve Kazak gazlarının Hazar’dan geçtiği alternatif bir güzergahın gündeme gelme ihtimalini Rusya nın çarçabuk kabul edebileceği söylenemez
Rusya kalkınan ve Türkiye ile ekonomik bağları güçlenen Ermenistan daki gelişmeleri ne kadar dilek eder Rusya Türk Dünyası nın daha da yakınlaşmasını görmezden gelebilir mi Rusya nın ABD ve AB ye karşın bölgede düzen kurucu pozisyonunu ispatlıyor olması buradaki kazanımları için kâfi olabilecek mi Altılı Platform dışında kalarak kaybetme riski bulunan Gürcistan ın İran ın Ermenistan ı güneyden kuzeye geçerek Batum da Karadeniz e ulaşan sınır teklifini tercih etmemesi için sebep var mı
RİSKLERE KARŞI ALTERNATİFLER
Ermenistan Rusya ve İran samimi iseler 3 3 platformu veya 2 3 ile Güney Kafkasya da kıymetli ekonomik kalkınma atakları gerçekleştirilebilir İran ın istememesi halinde 2 2 Azerbaycan Ermenistan Rusya Türkiye formülü yahut Rusya nın reddetmesi halinde Türkiye Ermenistan Azerbaycan üçlü iş birliği de düşünülmelidir Proje başarılı olursa öbür yakın etraflarda de bölgesel tahliller için örnek olabilir
Tüm bu formüllere bakıldığında akla gelen sorular şunlardır Rusya nın dışarıda olduğu bir denklem Güney Kafkasya da istikrar sağlayabilir mi Ukrayna Savaşı sonunda Rusya zayıf düşer hele de Putin iktidardan olursa Altılı Platform devam edebilir mi İran Altılı Platform için samimi mi Ya Ermeni Diasporası
Sonuç itibariyle Güney Kafkasya da istikrarın önünde provokasyonlara açık mahzurlar mevcut olup dikensiz yol değildir Sabır ihtimam ve karşılıklı inanç buhranlarının giderilmesine gereksinim vardır
Prof Dr Celalettin Yavuz İstanbul Topkapı Üniversitesi