Erken yaşta evlendirilen kızların her şeyden evvel devletin teminatı altında olması gerekiyor.”
SEDAT PALUT
Avukat Beliz Özkan, Tara Kitap’tan çıkan ‘Kızım Artık Evindesin’ isimli kitabında çocuk yaşta evlendirilen yedi kız çocuğunun gerçek ömür öyküsü gün yüzüne çıkarıyor. Ağrı’dan Melek, İzmir’den Leyla, Diyarbakır’dan Leman, Sivas’tan Zeynep, Samsun’dan Bahar, İstanbul’dan Safiye, Antalya’da yaşayan Suriyeli Rana… Kitabında, erken yaşta evlendirilen kız çocuklarına yönelik tahlil tekliflerine de yer veren Özkan ile KARAR okurları için konuştuk.
Beliz Hanım, ‘Kızım Artık Evindesin’ kitabınızı okuyunca bu vakitte hala bu türlü hayatlar var mı, diye insan kendine soruyor, şaşırıyor. Siz mesleğiniz gereği küçük yaşta evlendirilen kızlarla tanıştığınızda ne hissettiniz?
Aslında kitabın ortaya çıkış nedenlerinden biri Türkiye’de uzun yıllardır erken yaşta evliliklerle ilgili önemli bir yol alınmadığını göstermekti. Erken yaşta gerçekleştirilen evliliklerin Türk Ceza Kanunun^da değerli yaptırımı olması gerekirken, ülkemizdeki yargılamalarda cezasızlıkla sonuçlanabildiğini görünce, korkum arttı. Daha tesirli olacağını düşünerek tersten yola çıktım ve evlilik sonrası bu çocukların başına neler geliyor diye göstermek istedim. Erken yaşta evlendirilmiş ve diğer şiddetlere de maruz kalmış 7 bölgeden 7 kız çocuğunun öyküsünü anlattım.
Bu kıssalar hayata bakış açınızda bir değişikliğe sebep oldu mu?
Bu seyahatte, yani kitapta kendi hislerimi da aktarmaya çalıştım. Hatta bazen kendi çocukluğuma döndüm, benzemezlikler bana kıyas yaptırdı. Hislerimle birlikte yer yer kendi çocukluk anılarıma da yer verdim. Hukukçu kimliğimden daha çok, kitaptaki kıssaların anlatıcısıydım. Bu yüzden hislerimi olabildiğince direkt aktarmaya çalıştım. Tanıştığım insanlardan, gördüğüm topraklardan, kıssaların kahramanları ile paylaşımlardan o kadar çok etkilendim ki, benim için tarifsiz bir süreçti. Bazen sizin üzere hayretler içinde, sarsılarak izledim olup bitenleri, öyküleri, mahkeme süreçlerini. Bazense insanların çabaları bana umut oldu.
‘YARGILAMAK ÇOK KOLAY’
Birtakım evlendirme kıssalarında babanın, o meskenden lakin cenazen çıkar, tutumu var; kimi babalarsa kızlarının kaldığı güç durumdan kurtarmak için inanılmaz bir gayret gösteriyor. Bu farklı davranışları nasıl değerlendiriyorsunuz?
Erken yaşta evlilik çok boyutlu bir sorun. O yüzden tek bir noktadan pahalandırmak mümkün değil. Babaların, annelerin farklı davranışlarının altında pek çok neden yatıyor. Kıssalarda farklı davranışlar gösteren aileleri de göstermek istedim. Yargılmak çok kolay lakin ailelerin içinde bulunduğu tertip, ülkedeki sistem, ekonomik gerçeklikler, eğitim bütün bunlar çok tesirli. Bu türlü sıralayınca ailelerin yaptıklarını yasal bir yere oturtuyorum üzere bir sonuç çıkmasın, bütün şartlara karşın kişinin içsel dünyası, vicdanı çok değerli diye düşüyorum.
Bir evlilik kıssasında başlık parasının günümüzde hala uygulandığını olduğunu öğreniyoruz. Bu durum ülkemizde ne kadar ve nerelerde daha çok yaygın?
Bu çalışmalar esnasında Kamer’i Nebahat Akkoç’u ziyaret ettiğimde, kendisine “Sürekli Suriye’li çocukların satıldığına dair duyumlar alıyorum” demiştim. O da bana “Türkiye’deki çocuklarda başlık parası diye bir şey var, başlık parası bir satıştır”, diye yanıt vermişti. O kelamından çok etkilenmiştim. Başlık parası, tam olarak, hangi bölgelerde daha ağır açıkcası bununla ilgili özel bir çalışma yapmadım. Fakat başlık parasının hala yaygın olarak var olduğunu biliyorum.
Bir de küçük yaşta evlendirilmesine karşın ‘mutlu olan’, ancak kocası mahpusta olanlar var. Erken yaşta evliğe karşın ‘mutlu çiftlerin’ hayatlarını devam etmelerini engelleyen hukukî durum tam olarak nedir?
Kitapta anlattığım öykülerden bir tanesi de bu biçimde. 14 yaşında zorla evlendirilen Zeynep, 25 yaşlarına geldiğinde, kucağında iki çocuğuyla birlikte erken evlilik hasebiyle yargılanan ve ceza alan cezaevindeki eşini bekliyor. Ülkemizde yargılamalar çok uzun sürdüğünden, yargılama sonuca kavuştuğu vakit bu kız çocukları kendi çocukları ile birlikte öylece ortada kalıyorlar.
Nitekim ‘mutlu’ olduğunu düşünüyor musunuz?
Kızların erken evlendirildikleri için keyifli olduklarını hiç düşünmüyorum. Zeynep’in okumak, öğretmen olmak üzere hayalleri varmış, rol modeli öğretmenini bana anlatırken hala sesi titiriyordu. Zeynep’in hayatı elinden alınmış. Buna karşın hiçbir geliri olmayan Zeynep , öylece ortada kalmasıyla ikinci kez mağdur ediliyor. İçinden çıkılması sıkıntı bir durum. Bu mevzuya ait soruları, kamuoyunda tartışılan af yasasını, ne yapılması gerektiğini kitabın ikinci kısmında bahsin uzmanlarına sordum, kapsamlı yanıtlarına yer verdim. Her şeyden evvel Zeynep’in durumunda olanların devletin teminatı altında olması gerekiyor.
Bir avukat olarak küçük yaşta zorla evlendirilmek istenen kızların, bu durumdan kaçınmaları için ne yapmalarını tavsiye edersiniz?
Kitapta anlatmak istediğim tam da bu soruydu. 14 yaşında bir kız çocuğu kendini bu türlü acımasız bir sistemden nasıl koruyabilir? Koruyamaz. Çocuğa , okumak, çalışmak üzere yollar baştan kapatılmışsa, nasıl bu işin içinden çıkabilir bilmiyorum. Seyahatler esnasında daima bu soruyu düşündüm. “Benzer bir sistemde, emsal bir aile içerisinde doğsam sanki ben ne yapabilirdim?” Tahminen de biraz bu yüzden kendi çocukluğumdan örnekler verdim. Bir çocuğun bu tertip içerisinden çıkması epey güç. Bu çabayı çocuğa bırakmamak gerekiyor. Başta isimli mercilere ve siyasi otoriteye ve sonrasında hepimize vazife düşüyor.
‘BU SORUNU KARARLI BİR SİYASİ OTORİTE ÇÖZEBİLİR’
Kitabınızdan öğrendiğimize nazaran küçük yaşta evlendirilmede ailenin çok büyük bir rolü var. Kız çocuklarının bu türlü bir durumda kalmamaları için ne yapılması gerekir sizce? Yalnızca kanunla çözülecek bir sorun değil üzere bu…
Kanunların ve mahkeme uygulamalarının kıymeti büyük. Örneğin; Ceza Kanunu’muzda bir unsur vardı ve kısmen kollayıcıydı. Evvelden, resmi nikah olmadan dini nikah merasimi yapılması kabahatti. Fakat 2015 yılında Anayasa Mahkemesi bu maddeyi iptal etti. Bu iptal kararıyla din vazifelilerinin resmi nikah cüzdanını görmeden imam nikahı kıymaları cürüm olmaktan çıkarıldı. Bu uygulamanın erken yaşta evliliklerin sayısında artışa neden olacağı kanaatindeyim. Tekrar hukukî açıdan bakıldığında Türkiye’de bu biçim evliliklere neden olan ailelerin ya da aracıların yargılandığına istinai olarak rastlanılmaktadır. Bunların dışında elbette bahsin ekonomik, sosyolojik ve kültürel boyutları var. Hayli kapsamlı bir husus olmakla birlikte kararlı ve istikrarlı bir siyasi otorite tarafından bahsin tahlile kavuşmasını sıkıntı olduğunu düşünmüyorum..