Medine’ye çok bedel verdiği ve usta bir marangoz olduğu bilinen Sultan Abdülhamid bu eşsiz saati kendi elleriyle yapmış olabilir.”
SALİHA SULTAN
Sultan II. Abdülhamid tarafından Medine’ye armağan edilen ünik (benzersiz) Osmanlı güneş saati Hollanda’da açık artırmaya çıktı. Osmanlı devrinden günümüze ulaşan dört ender örnekten biri olan saat, Oriental Arka Auctions Müzayede Konutu tarafından 100 bin Euro başlangıç fiyatıyla satışa sunuldu. Müzayede meskeninin sanat danışmanları, üzerine Sultan II. Abdülhamid’in kendi maaşından ödendiğinin kaydedilen saatin işçiliğinin marangoz ustalığı ile de bilinen padişahın kendi el emeği de olabileceğini ileri sürüyor. 231 yapıtın satışa çıktığı müzayedede ayrıyeten Ayasofya Camii’nin levhalarını yazan Kazasker Mustafa İzzet Efendi’nin talebesi bayan hattat Zahide Selma Hanım’ın yazdığı Enâm-ı Şerif ve Sultan II. Abdülhamid’in eşlerinden Emsalinur Hanım’a ilişkin gümüş makyaj çantası da dikkat çekiyor.
OSMANLI’DAN SONRA YAĞMALANAN KENTTEN PAKİSTAN’A GİTMİŞ
Müzayede meskeninin Osmanlı yapıtları danışmanlarından olan Hollanda Türk ve Arap Dünyası Araştırma Merkezi Lideri, tarihçi Dr. Mehmet Tütüncü KARAR’a verdiği bilgide, yakından incelediği güneş saatinin Sultan II. Abdülhamid tarafından özel yaptırıldığını, her yıl İstanbul’dan yola çıkan Surre Alayı ile Medine’ye gönderildiğini kaydetti. Dr. Tütüncü, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Medine’yi ele geçiren Suudilerin, kentteki birçok Osmanlı mirasını yok ettiklerini hatırlatarak “Vahhabiler iktidara geldikten sonra sultanların mirasları da dağıtılmış ne yazık ki. Sultan Abdülhamid İstanbul’u Medine’ye bağlayan Hicaz demir yolunu yaptırmıştı. Bu saati de kendi sultanlık maaşından ikram etmiş. Mescid-i Nebevî’de namaz saatlerini göstersin diye göndermiş. Ayaklanmadan sonra, 1926’da Suudiler iktidara gelince Osmanlı’ya ilişkin birçok eser yıkıldı, yok edildi, yağmalandı. Bu saatte o yağma sırasında bir özel şahsın eline geçmiş görünüyor. Eser müzayedeye Pakistan’dan gelmiş. Bu türlü bir nesne birinci kere ortaya çıkıyor” bilgilerini verdi. Abdülhamid periyodunda çağdaş saatlerin kullanıma girdiğini vurgulayan Dr. Tütüncü “Görünen o ki Medine’ye hürmetinden muhtemelen bu türlü gösterişli, eski model bir güneş saati ikram etmiş. Ayrıyeten ahşap personelliği ve kitabelerin üslûbu incelendiğinde güneş saatinin şahsen Sultan II. Abdülhamid tarafından yapılmış olması kuvvetle muhtemel” görüşlerini aktardı. Dr. Tütüncü, şöyle devam etti: “Spekülatif ancak incelememiz sonucu bu kanaate vardık. Sultan Abdülhamid usta bir marangoz zira, bu saatin gövdesi ise ahşap. Ve o periyoda ilişkin bu üslupta ince personellik olan diğer hiçbir saat yok, ünik bir eser. Öte yandan Sultanın Avrupa’dan birçok marangozluk materyali getirttiğini biliyoruz. O denli bir işçiliğin yapıtı. Medine’ye çok kıymet verdiği bilinen Sultan Abdülhamid’in Mescid-i Haram’a şahsî bir ikram göndermek isteyip bu anıtsal ve eşsiz güneş saatini kendi elleriyle yapmış olması kuvvetle mümkün.”
BİLİNEN DÖRT ÖRNEĞİNDEN ÇOK DAHA GÖSTERİŞLİ
Dr. Tütüncü, şöyle devam etti: “Silindirik güneş saati deniyor buna. Osmanlı periyodundan günümüze ulaşan yalnızca dört örnek biliyoruz. Hepsi çok küçük, bu saat ise 103 santim yüksekliğinde, oldukça gösterişli. Bu da sultanın Medine’ye verdiği ehemmiyeti gösteriyor. Bilinen saatlerden ikisi bugün Kandilli Rasathanesi koleksiyonunda, bunlardan biri İstanbul Rahmi Koç Müzesi’nde sergileniyor. O saat mesela küçük, etrafı kağıt kaplama ve müzayedeye çıkan saatteki kadar sanat yok üzerinde. Bir oburu Şikago’da Adler Planetaryumu’nda, dördüncüsü ise Paris’te Institute du Monde Arabe’de.” Saatin ahşap ve pirinçten yapılmış üç kısımdan oluştuğunu belirten Tütüncü, ayrıntılı personelliği ve teknik özellikleri nedeniyle ünik eser (benzersiz) olduğunun altını çizdi. El yazması Kur’an-ı Kerimlerin, Mekke ve Medine’den nesnelerin, metal saatlerin, halıların ve çeşitli fotoğrafların yer aldığı müzayede 24 Mayıs’ta Hollanda’nın Hattem kentinde canlı gerçekleşecek. Müzayedede yer alan eserler ve ayrıntıları ‘orientalartauctions.com’ internet adresinden görülebilir.
BU ÇANTANIN SAHİBİ 82 YAŞINDA SOKAKTA KALDI
Üzerinde, Sultan Abdülhamid’in yedinci eşi olarak bilinen Emsalinur Hanım’a ilişkin olduğu yazılı olan gümüş, büyük uzunluk makyaj çantası ise 40 bin Euro sayıyla açık artırmaya sunuldu. Hilâfetin lâğvedilmesinden sonra bir mühlet Paris’te yaşadığı bilinen, eşleri hayatta olmayan hanımların Türkiye’de kalmalarına müsaade verilmesinin akabinde birkaç sene sonra İstanbul’a döndüğü bilinen Emsalinur Hanım’a ilişkin çantanın müzayedeye nasıl ulaştığı merak konusu. Tarihçi Murat Bardakçı, Emsalinur Hanım’ın 1948’de 82 yaşında iken Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’ye gönderdiği dilekçede yaşadığı meskenin satışa çıkartılması üzerine sokakta kaldığını söylediğini, Ulusal Emlâk’e ilişkin binalardan birinde, meselâ bir orta Sabiha Gökçen’e tahsis edilen Beşiktaş’taki konutta oturmasına veyahut bir öteki yerde ‘bekçi’ olarak kalmasına müsaade verilmesini rica ettiğini yazmıştı.
‘YAZININ PİRİ’NİN BAYAN TALEBESİNDEN ENÂM-I ŞERİF
Müzayedede dikkat çeken el yazması Enâm-ı Şerif’te bayan hattat Zahide Selma Hanım’ın imzası yer alıyor. İcazetini ‘yazının piri’ olarak anılan Kazasker Mustafa İzzet Efendi’den aldığı bilinen Zahide Selma Hanım’ın yazdığı 21 sayfalık Enâm-ı Şerifte, Fatiha, Kehf, Yasin, Duhan, Ahkaf, Rahman, Vakıa, Mülk, Inşirah Müddeti, Zalzalah ve Tekatür mühletleri, yedi Kur’an ayeti, esmaül hüsna ve çeşitli dualar yer alıyor. Eser, ayrıyeten tezhip süslemeleriyle de dikkat çekiyor. Sadrazam Ali Paşa’nın kızı olan, birçok cami ve tekkede yazıları olan, 1895’te vefat eden Zahide Selma Hanım’ın kabri, İstanbul’da Süleymaniye Camii’nin haziresinde bulunuyor.
Saatin üzerinde yer alan Osmanlı Türkçesi “Irtifâi vakte âlâtdır etem/Bu eflâtunun kuburudur hem Şems’e karşılık bu amû/Arz-ı unsur bildirir evkat hem” dörtlüğünde de, Platon’a atıf yapılıyor. Dörtlüğün günümüz Türkçesi ise şöyle: “Yüksekliğe nazaran vakti eksiksiz bir biçimde belirleyen bir alet/Eflatun’un silindiri olarak da bilinir/Bu sütun güneşe aksi olduğu sürece/Bulunduğu yerde vakti gösterir.