Türkiye’deki İranlılar hem umutlu hem de endişeli

“İranlı bütün bayanlar Mahsa Amini’nin yaşadıklarını bir kesim da olsa deneyimledi. Ben de daha evvel bunu yaşadım. Mahsa’nın yaşadığı şeyi o kadar âlâ anlayabiliyorum ki içimdeki öfke çok büyük.”

Bu kelamlar, 2016’dan bu yana Ankara’da yaşayan İranlı gazeteci Fresia Sabati’ye ilişkin. Fresia, Tebriz’de ailesiyle birlikte sakin bir hayat yaşarken ahlak polisinin tacizlerine maruz kalıyor, sık sık gözaltına alınıyor ve götürüldüğü güvenlik ünitesinde baskı görüyordu. Ülkesinde kıyafet kuralları üzere bayan haklarına yönelik baskılara karşı gayret eden Fresia, 2010 yılında “Yeşil Hareket” isimli kitlesel aksiyonlarda de etkin rol aldı. Üzerindeki baskı daha da artınca Türkiye’ye gelerek Ankara’ya yerleşti ve İran’da yaşananları buradan dünyaya duyurmaya çalıştı.

Yıllardır ülkesinden farklı olan Fresia, Mahsa Amini’nin vefatından sonra başlayan olaylarla ilgili hem umutlu hem de kaygılı. Umutlu, zira o da öbür İranlılar üzere protestoların bir şeyleri değiştirme gücünün olduğuna inanıyor. Lakin İran rejiminin göstericilere yönelik şiddeti artırmasından da kaygı ediyor. Fresia üzere baskılardan kaçarak diğer ülkelere yerleşmek zorunda kalan çok sayıda İranlı var. Hudut komşusu olması nedeniyle birçoklarının birinci durağı Türkiye oluyor. Kimi burada yeni bir hayat kuruyor, kimi kendini daha inançta hisseceğini düşündüğü Avrupa ülkelerine gidiyor. Fresia, Türkiye’de kalmayı tercih edenlerden. Ona İran’daki nazaran öfke büyük:

“Mahsa Amiri protestolarından sonra Beluc bölgesinde 15 yaşındaki bir kıza polisin tecavüz etmesi sonucunda beşerler sokaklara döküldü. Beluc bölgesi İran’ın güneyinde olan bir bölge ve Sünni nüfus yaşıyor. Onlar bu protestolara çok fazla katılmamıştı. Bu olaydan sonra onlar da katıldı. Şu an İran’ın bütün coğrafyasında protestolar devam ediyor. 2000’li yıllarda doğan kız ve erkekler daima birlikte protestolara katılıyorlar, aileleri de onlara takviye veriyor. Bu İran’da görülmemiş bir şey.”

Başörtüsü zorunluluğunun geçmişi

Mahsa Amini’nin vefatı sonrasında başlayan ve iki haftayı geride bırakan şovlarda onlarca kişi hayatını kaybetti. İran idaresi, dış güçler tarafından desteklendiğini argüman ettiği şovları şiddetle bastırmak istiyor. Bu da daha çok can kaybının artabileceği tasasına neden oluyor.

İran İslam Cumhuriyeti’nin kurucusu Ruhullah Musavi Humeyni, 1979 ihtilalinden sonra bayanlara başörtüsü takma zaruriliği getirileceğini açıklamıştı. Lakin başörtü mecburiliği 1981 yılında hayata geçirildi. Başörtü ve İslami geleneklere nazaran giyinme mecburiliği o günden beri İran rejimi ve bayanlar ortasındaki en büyük ihtilaflardan biri.

Ülkede 2005 yılına gelindiğinde ise “uygunsuz” giyinen bayanları denetlemek üzere Mahsa Amini’yi de gözaltına alan ahlak polisi kuruldu. O günden beri yasaklara karşı direnen İranlı bayan ve erkekler aşikâr periyotlarda sembolik hareketler yaptı. 2017’de bayanların başörtülerini çıkararak bir sopanın ucuna bağladıkları “İnkılap Meydanı Kızları” hareketi bunların içinde en bilinenlerden. Yeniden 2019’da futbol karşılaşmasına giden ve gözaltına alınan genç bir bayanın kendini yakması da akılda kalan aksiyonlardan biri oldu.

“Bu bir ihtilal sürecidir”

Ancak İran’da bayanların başlattığı ve odağında bayan özgürlüğü ile toplumsal yaşama müdahalenin olduğu hareketler birinci sefer bu kadar büyüdü. Yeşil Hareket aksiyonlarına katıldıktan sonra 2010 yılında Türkiye’ye gelmek zorunda kalan Direktör Mehdi Şabani, hareketlerin önünün alınamayacağını düşünüyor. Aksiyonların protesto olarak başladığını, direnişe dönüştüğünü ve bugünlerde değişik bir kavramla anılması gerektiğini belirten Şabani, “Artık bu, ne hareket ne direniştir. Tıpkı vakitte aksiyon ve direniştir. Fakat bir ihtilal sürecidir” diyor. İran’daki şovları “durdurulamaz bir protesto” olarak tanımlayan Şabani şunları söylüyor:

“Bunu baskıyla şiddetle tahminen bir mühlet durdurabilirler. Zira İran rejimini biliyoruz. İki yıl evvel üç gün içinde interneti kesip bin 500’den fazla kişiyi öldürdüklerini biliyoruz. Lakin bunlara karşın atmosfer ve dinamizm şunu gösteriyor: Bu durdurulmaz. Bu sona kadar masraf. Hangi taraf kazanır bilmiyoruz. Umarım beşerler, özgürlük ve eşitliğini kazanacak.”

“Ben yalnızca yaşamak istiyorum”

Shahrazad Ghaderpanah da 7 yıldır Türkiye’de yaşayan İranlılardan biri. O da öbür bayanlar üzere sık sık ahlak polisinin şiddetine uğramış ve eşiyle birlikte ülkeden çıkmak zorunda kalmış. Küçük kızının baskı altında yaşamasını istemediği için İran’dan ayrıldığını söyleyen Shahrazad, yeni hayatını Denizli’de kurmuş. Petrol Teknisyeni olan eşinin bir fabrikada çalıştığını söyleyen Shahrazad, İran’dan ayrılsa da yüreğinin, aklının memleketinde kaldığını tabir ediyor. “Kardeşlerimiz, ablalarımız orada azap çekiyor” diyen Shahrazad, İran idaresinin hiç kimseye merhamet etmediğini söylüyor:

“Kadınlar baskı altında, çok sıkıntı kurallarda yaşıyor ve 44 yıldır bu zulüm devam ediyor. İran rejiminin zalim olduğunu Mehsa’nın vefatından sonra herkes güzelce anladı Şayet ben İran’da olsaydım kızımı rahat bırakmazlardı. Ben İran’da emniyet ve özgürlük istiyorum. Ben rahat konuşmak istiyorum. Ben yalnızca yaşamak istiyorum.”

“Protestoların merkezi bayan ve bayan her yerde”

İran rejimi ise protestoların ağırlaştığı kentlerde 21 Eylül’den beri interneti kesmiş durumda. Lakin buna karşın Twitter’da 130 milyondan fazla paylaşım yapıldı. Gazeteci Fresia Sabati’ye nazaran, bu durum şovların tüm dünya tarafından desteklendiğini gösteriyor. Yurt dışındaki İranlıların toplumsal medya üzerinden faal olduğunu belirten Fresia, daha evvel orta sınıfın katıldığı hareketlere artık İran’ın tamamının ilgi gösterdiğini kaydediyor:

“O vakitler bir orta sınıf gayreti vardı. Sonraki devirlerde ekonomik nedenlerden ötürü fakir kesim protestolara katıldı. Bazen protestolar oluyordu fakat bölge bölgeydi. Şu anki protestolar bütün toplumsal sınıflardan oluşuyor. Şu an protestoların merkezi bayan olduğu için ve bayan her yerde olduğu için herkes sokağa çıkıyor ve özgürlüklerini istiyorlar.”