Çok iklim olayları, pandemi ve savaşlar… Hepsi global besin arzını ve tedarikini zorlaştırıyor. Hava olayları randımanı düşürürken pandemi ve savaş ise hem besin üretimini hem de üretilmiş besinin sevkiyatını güçleştiriyor. Bu çerçevede yapılan ikazlar sıklaşırken, ikazların ses tonu da yükseliyor.
Son olarak tarım tahlil firması Gro Intelligence’a toplam rezervlerde dünya tüketimine 10 hafta yetecek kadar buğday kaldığına dair bilgi paylaştı. Ayrıyeten The Economist mecmuası de Ukrayna-Rusya savaşı sonrası yaşanacak olası besin sorunlarına dikkat çekmek için kapağında buğday başaklarını kuru baş biçiminde resmetti. Rusya ve Ukrayna üzere dünyanın en kıymetli buğday üreticilerinin limanlarında yaşanan sorunlara Hindistan’ın ihracat kısıtlaması da eklenince Afrika ülkeleri başta olmak üzere dünya genelinde bir telaş havası esti.
Pekala Türkiye için buğdayda durum ne?
Tarım ve Orman Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı (TEPGE) tarafından Ocak ayında yayınlanan Tarım Eserleri Piyasaları-Buğday isimli rapora nazaran 2021-2022 döneminde dünyadaki buğday ekim alanlarında Hindistan yüzde 14,2, Rusya yüzde 12,4, Avrupa Birliği (AB) yüzde 10,8, Çin yüzde 10,6 ve ABD yüzde 6,7’lik hisseye sahip.
Üretim tarafında ise 2020-2021 dönemi bilgilerine bakıldığında Çin yüzde 17,3’lük hisseyle önder onu yüzde 16,4 ile AB, yüzde 13,9 ile Hindistan, yüzde 11 ile Rusya ve yüzde 6 ile ABD takip ediyor.
2020-2021 dönemi ihracat datalarına bakıldığında da Rusya yüzde 19,1, AB yüzde 14,7, ABD yüzde 13,4, Kanada yüzde 13,1, Avustralya yüzde 11,8 ve Ukrayna yüzde 8,4’lük hisseye sahip. Geri kalan yüzde 16,9’lük hisse ise öbür ülkelere ilişkin.
Rapora nazaran 2020-2021 periyodunda iddiası global buğday üretimi 776 milyon ton civarında.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran Türkiye’nin buğday üretimi 2015’te 22,6 milyon ton, 2016’da 20.6 milyon ton, 2017’de 21,5 milyon ton, 2018’de 20 milyon ton 2019’de 19 milyon ton, 2020’de 20,5 milyon ton ve 2021’de 17,7 milyon formunda gerçekleşti. Yani tüm dünyada toplam 779 milyon ton üretim sağlanırken Türkiye’de tıpkı periyotta 20,5 milyon ton buğday üretimi gerçekleşti.
TEPGE tarafından hazırlanan rapora nazaran Türkiye’nin buğdayda kendine yeterlilik oranı yüzde 89. Yıllık yaklaşık 20 milyon ton üretimi olan Türkiye’nin kendi tüketimi de yıllara nazaran değişim göstermekle birlikte 19-20 milyon ortasında değişiyor. Lakin Türkiye, 2015-2019 yılları ortasında yıllık 4-6.5 milyon tonluk ithalat gerçekleştirirken bu 2020’de 10 milyon tonu aşıyor.
Türkiye, ithal ettiği buğdayı işleyip katma kıymetli hale getirip ihracat yapıyor. Üretim ve tüketim datalarına bakıldığında Türkiye için ufukta çok önemli bir tehlike görünmüyor.
DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Baki Remzi Suiçmez, sorunun günlük değil uzun periyotlu olduğunu vurguluyor. Türkiye’nin geçmişte buğdayda kendine yeterlilik oranının yüzde 100 olduğunu anlatan Suiçmez, gelinen noktada bu oranın düştüğünü ayrıyeten buğday üretimin yıllardır tıpkı düzeyde kalırken nüfusun artış suratını yakalayamadığını belirtiyor.
Bu bahiste ithalata ya da ihracata getirilecek bir kısıtlamanın da hakikat olmadığını aktaran Suiçmez’e nazaran gerçek olan tek tahlil üretimi arttıracak önlemler.
Türkiye Makarna Sanayicileri Derneği İdare Heyeti Lideri Abdülkadir Külahçıoğlu da DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada hem global olarak hem de Türkiye özelinde bir arz sorunu beklenmediğini söyledi. Yakın periyotta buğday konusunda iştirak gösterdikleri milletlerarası konferanslarda 3 başlığın öne çıktığını anlatan Külahçıoğlu, “Küresel manada artan enflasyon, emtialar üzerinde bir baskı oluşturuyor. İki kıymetli buğday tedarikçisi olan Rusya ile Ukrayna ortasındaki savaş yeni bir riski ortaya koydu ve büyük bir tedarik telaşına neden oldu. Son olarak Hindistan üzere kıymetli üretici ülkelerin ihracat ve ithalatta getirdikleri kısıtlamalar ve ek vergiler de global tedarik zincirindeki baskıyı arttırıyor. Bu 3 öge bir olumsuz hava yaratıyor. Lakin hasat devrinin başlaması ile bir rahatlama bekliyoruz” sözlerini kullandı.
Türkiye buğdayı nasıl kullanıyor?
TEPGE’nin raporunda Türkiye’nin kendi ürettiği buğdayın yüzde 80’inin besin dalında yüzde 11’inin yem endüstrisinde, yüzde 6’sının ise tohumluk olarak tüketildiği paylaşılıyor. Tıpkı vakitte ihracat için de ithalat kaidesi var. Yani şayet bir üretici makarna ihraç etmek istiyorsa burada kullanacağı unu da ithal etmeli. Rapora nazaran Türkiye’nin global buğday ithalatından aldığı hisse yüzde 4,2. 2020-2021 dönemi bilgilerine nazaran Türkiye’nin ithalatında Rusya yüzde 77,7 ile önder onu yüzde 9,2 ile Ukrayna ve yüzde 3,5 ile Litvanya takip ediyor.
Külahçıoğlu, Rusya ve Ukrayna’da yaşanan düşünceler Kanada ve AB ülkeleri ile telafi edilebileceğini bu manada Türkiye’nin bir problem çekmeyeceğini söylüyor. 160 ülkeye ihracat yaptıklarını anlatan Külahçıoğlu dalın yeni pazar bulmakta zorlanmayacağını aktarıyor.
Bu yıl ülkelerin ellerindeki buğday stoklarının epey azaldığını lisana getiren Külahçıoğlu, yeni üretim dönemiyle birlikte durumun düzgünleşme göstereceğini ve fiyatlarda da yeni ve güçlü bir artış yaşanmasını beklemediklerini söyledi.
Suiçmez, “Eğer biz buğday ekim alanlarını arttırıp tıpkı vakitte verimliliği yükseltecek çalışmalar yaparsak kendi gereksinimimizi karşılama noktasında gelecek yıllarda da düşünceler çekmeyiz. Bugün Hindistan’ın buğday üretimindeki gücü 10 yıl evvel yaptıkları buğday üretim planında gizli. Onlar bir atılım yaparak bugün bu noktaya geldiler” diyor.
Buğday üretimi hangi vilayetlerde güçlü?
TEPGE tarafından hazırlanan rapora nazaran Türkiye’deki buğday ekim alanı dünyadaki toplam buğday ekim alanının yüzde 3,2’sini oluşturuyor. Bu alan tıpkı vakitte Türkiye’de ekilen toplam tahıl alanının yüzde 44’ünü oluşturuyor. 2020-2021 döneminde toplam toplam 69,2 milyon dekar alana buğday ekimi gerçekleşmişti. Bu alanda Konya yüzde 9’luk hisseyle başkan. Buğday üretiminde birinci 10’daki öbür vilayetlerin hissesi ise şöyle: Şanlıurfa yüzde 5,8, Ankara yüzde 5,2, Diyarbakır yüzde 3,9, Yozgat yüzde 3,8, Sivas yüzde 3,5, Tekirdağ yüzde 2,8, Çorum yüzde 2,7, Kayseri yüzde 2,7 ve Mardin yüzde 2,5.
Konya umutlu, Şanlıurfa mutsuz
Dünyada buğday üretimi konusunda tasalar yükselirken biz de DW Türkçe olarak Türkiye’nin en fazla buğday üretimine sahip olan Konya ve Şanlıurfa ziraat mühendisleri odası liderlerine bu yılki üretim süreçlerini ve sonuçlarını sorduk.
İki kentin ziraat mühendisleri odası lideri da geçmişte yaşanan kuraklığın buğday üretimine tesir ettiğini belirtiyor. Artık gözleri bu yılki hasat aylarında. Konya Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Burak Kırkgöz, bu yıl bölgenin yağmur ve kar yağışı manasında bereketli bir dönem geçirdiğini ve hasebiyle yüksek bir randıman beklediklerini söylüyor. Hâlâ bölgede yağışların devam ettiğini belirten Kırkgöz, buğdayın gelişim sürecinin devam ettiğini ve çiftçilerin bu yıldan umutlu olduğunu paylaşıyor.
Güneydoğu vilayetlerinde ise durum birebir değil. Şanlıurfa Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Abdullah Melik, nisan ortasında yaşanan dolu yağışının ekili alanların bir kısmına ziyan verdiğini ayrıyeten bahar periyodunun kurak geçmesi yüzünden Şanlıurfa ve etraf vilayetlerde randımanın hayli düşük olduğunu anlatıyor. Melik, bilhassa Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Batman ve Gaziantep üzere vilayetlerde artan çok iklim olaylarının ve tesirli kuraklık dalgalarının üretim üzerinde önemli tesirleri olduğunu belirten melik çiftçinin artan maliyetler yüzünden sulama yapamadığını bununda bölgesel randımanı düşürdüğünü anlatıyor.
“Tarımsal sulama maliyeti arttı”
Şanlıurfa’da 2,5 milyon dönüm toprağa buğday ekimi yapıldığını söyleyen Melik, şöyle devam ediyor: “1 ay sonra hasadına yapacağız bu ekimin. Lakin birçok bölgede randıman düşük. Kuraklık yüzünden eser gereğince gelişme gösteremedi. Çiftçiler de güç maliyetleri yüzünden sulama yapamadı. 2,5 milyon dönüm arazinin 2,2 milyonu sulu tarıma müsait. Yani bu alanlarda sulama birliklerinin alt yapısı var. 300 bin dönüm ise kuru tarım dediğimiz yalnızca yağmura bağlı kalarak yetiştirme yapılıyor. Kuru tarım bölgelerinden esasen şu an kimse bir beklentide değil. Sulu tarım ise kullanılamıyor. Nedeni ziraî sulamada kullanılan elektriğe yapılan vakitler. Bölge Türkiye’nin en çağdaş sulama birliklerine sahip ancak kullanamıyor. Yaklaşık 230 milyon dolara yapılan bu sistemler öylece bekliyor. Zati 1,2 milyon dönüm alana borçları yüzünden dağıtıcı şirketler tarafından elektrik verilmiyor. Şirketler çiftçiden aylık ödeme talep ediyor. Çiftçi aylık kazanmıyor ki nasıl ödesin? Biz eserin hasadını yapınca para bulabiliyoruz. Türkiye bu alanda kendine yetebilir.”
Melik, girdi maliyetleri ve başka sorunlarla birlikte buğdayın artık en ucuz eser olmaktan çıkacağını da söyledi.
Konya Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Burak Kırkgöz de çiftçiye verilecek takviyelerin ve öbür ödemelerin daha evvelden açıklanması gerektiğine vurgu yapıyor. Bütün eserlerde girdi maliyetlerinin katlandığını belirten Kırkgöz, “Çiftçi eserini kaça satacağını bilmiyor. Bilse ona nazaran üretim yapar. Lakin bu belirsizlik çiftçiyi zorluyor” diyor.
Buğday alım fiyatı ne olacak?
Bu noktada tüm üreticilerin ortak talebi verilecek dayanakların ve eser alım fiyatlarının daha evvelden açıklanması. Artık buğday üreticilerinin gözü devletin açıklayacağı buğday fiyatında. Çünkü açıklanacak alım fiyatı buğday üretiminin teşvik edilmesi için epey kritik bir öge.
Türkiye Ziraat Mühendisleri Odası Baki Remzi Suiçmez bu yıl çiftçinin biraz da olsa kar edebilmesi için buğdayın alım fiyatının 8 TL olması gerektiğini söylüyor. Geçen devirde devletin ton fiyatını 2 bin 250 lira olarak açıkladığını aktaran Suiçmez, “Daha sonra piyasalarda fiyatlar yükseldi. 6 bin lira düzeylerinden ithalat yapıldı. Daha sonra bu sanayicilere neredeyse yarı fiyatına verildi. Yani devlet sübvanse etti. Bu yanlış mı? Hayır sübvanse edilmesi gerekiyordu. Yoksa ekmek fiyatları katlanacaktı. Ancak kendi üreticimizin de korunması lazım. Üreticiye o fiyatlar verilse üretim daha da artacak zaten” dedi.
Bu yıl buğday alım fiyatının belirlenirken artan girdi maliyetlerinin de dikkate alınması gerektiğini lisana getiren Konya Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Burak Kırkgöz, “Çiftçi maliyetini çıkaramazsa öbür periyotlar de eserine masraf yapmıyor. Siz gereğince gübre kullanamazsanız ne olur? Randıman düşer. Tüm bunların dikkate alınması lazım” formunda konuşuyor.
Bu yıl bir kilogram buğdayın 6 lira 98 kuruş maliyete neden olduğunu söyleyen Şanlıurfa Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Abdullah Melik, “Ekmeklik buğdayın 7 lira 87 kuruşa, durum buğdayının ise 8 lira 30 heyete satılması gerektiğini belirtiyor.