Türkiye’de bulunan tarım yerlerinin gaye dışı kullanımı giderek artarken, bunun bir örneğini oluşturan bir yasa hususu daha bu hafta TBMM’de tartışmalı bir halde kabul edildi.
Çevre Kanunu ile Kimi Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi’nin Meclis’ten geçen 3 ve 4’üncü hususlarına nazaran Adana Karataş’ta Tarıma Dayalı İhtisas (Sera) Organize Sanayi Bölgesi kurulacak.
Türkiye’de son 20 yılda yaklaşık 3 milyon hektar tarım toprağının maksadı dışında kullanıldığına işaret eden uzmanlar ise tarım topraklarının betonlaşmasının geri dönüşü olmadığını vurguluyor ve ekliyor: “Topraktan vazgeçerek besin fiyatlarını düşürmek mümkün değil.”
Dörtte üçü Hazine toprağı olmak zorunda
Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi Bölgesi (TDİOSB), hayvansal yahut bitkisel üretim yapan işletmelerin ve bu işletmelerde üretilen eserlerin işlenmesine yönelik sanayi tesislerinin yer aldığı mal ve hizmet üretim bölgesine verilen isim. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın hazırladığı kitapçığa nazaran TDİOSB’ler için belirlenen toplam alanın en az yüzde 75’inin Hazine toprağı olma zaruriliği bulunuyor.
DW Türkçe’ye konuşan tarım muharriri Ali Ekber Yıldırım, Türkiye’de TDİOSB’lerin adeta bir moda üzere yayıldığını, birçok vilayette valilikler ve belediyelerin bu bahiste yarıştığını anlatıyor.
“Tarıma kazandırılması gereken alanlar”
Hazine toprağı bulununca TDİOSB’ler için uygun olsun olmasın bu türlü bir çalışma başlatıldığını söyleyen Yıldırım, “Ağırlıklı olarak mera alanı oluyor. Ya da çiftçilerin kullanmadığı bir alan üzere görünüyor. Fakat aslında tarıma kazandırılması gereken alanlar bunlar” diyor.
Öte yandan bir bölgede TDİOSB kurulmasıyla tarım dışına çıkarılan alan, tesisin kurulduğu yerle hudutlu kalmıyor. TDİOSB etrafında yapılaşma artıyor. Yıldırım, bunu şöyle açıklıyor: “Kurulduğu vakit orada çalışanlar nerede kalacak, haydi onlara bir de konut yapalım, onun altyapısı için gerekli olan alanı yeniden hedef dışı kullanıma çıkaralım üzere o bölge bir anda genişliyor.”
Tarım ve Orman Bakanlığı’na nazaran Türkiye genelinde 15 tane TDİOSB bulunuyor. TDİOSB’lerle üreticilerin kümelenmesinin sağlandığı, ucuz maliyetli üretimin teşvik edildiği, tarım-sanayi entegrasyonunun gelişmesinin amaçlandığı söz ediliyor.
Ancak uzmanlar birçok yerde buna gereksinim olsa da istenen katkıyı sağlayabilmesi için altyapısının düzgün planlanması, kurulduğu bölgede üreticiye, tüketiciye ve ihracata tesirinin güzel hesaplanması gerektiğine işaret ediyor.
“Siparişle yatırım istisnası getiriliyor”
Adana Karataş’ta bitkisel üretim faaliyetleri için kurulacak Organize Sanayi Bölgesi için 306 hektar alan kullanılacak.
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Türkiye genelinde sera üretimini desteklese de tarım alanlarının siparişle maksat dışı kullanımına karşı olduklarını belirtiyor.
DW Türkçe’ye konuşan Ziraat Mühendisleri Odası Genel Lideri Baki Remzi Suiçmez’e nazaran tesis için yer seçimi Anayasa’nın 44 ve 45’inci unsuru, 5400 sayılı Toprak Müdafaa Kanunu, Mera Kanunu ve Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi Bölgeleri Yönetmeliği’nde belirlenen konulara nazaran yapılmalı. Maddelerin, yönetmeliklerin Meclis’te oylanarak belirli yatırımlara istisna getirecek biçimde gündeme getirilmesi yanlış.
Suiçmez, “2019 yılında Adana’da Valilik, belediye, ticaret odası dahil olmak üzere bu mevzuda gerekli müsaadelerin alındığının söylendiği, kıyı maddesiyle ilgili sıkıntıların yaşandığının söylendiği bir ortamda mevzuatı devre dışı bırakarak sipariş bir yasa hususuyla bu mevzunun Meclis’te çözülmesini yanlışsız bulmuyoruz” diyor.
“Alanda güç kaynağı ve su yok”
Sera yatırımında birinci maliyet kaleminin ısıtma olduğunu, seranın ısıtılması için gerekli harcamaların toplam maliyetin yüzde 60-70’ini oluşturduğunu lisana getiren Ali Ekber Yıldırım ise Adana’da TDİOSB’nin kurulacağı yerde doğal gaz yahut jeotermal güç kaynağının olmadığını söylüyor.
Bölgede 2,5 milyar liralık bir yatırım öngörüldüğünü söz eden Yıldırım, “Domatesi ucuzlatacak diye bu kadar yatırım öngörülüyor. Bununla ucuzlar mı? Şayet maliyeti düşüremezseniz ucuzlamaz. Münasebetiyle yatırım yerinin uygun seçilmesi lazım. Altyapı şartlarının âlâ olması lazım. Tekrar benim bildiğim kadarıyla Adana’daki alanda su da yok” diye konuşuyor.
CHP ise projeyi kimi çekincelerle birlikte destekliyor.
DW Türkçe’ye konuşan CHP Adana Milletvekili Ayhan Barut projede direkt 2 bin kişi, dolaylı olarak 5 bin kişinin istihdam edilmesinin hedeflendiğini belirterek, “Bu projeye biz asla karşı durmadık, birden fazla istikametiyle de dayanak verdik. Kıyıların korunması ve ileri teknolojiye dayalı ziraî üretime dair kamu faydasının hangisinin daha fazla olduğunu göz önüne alarak, burada ziraî üretimin daha fazla bölgeye katma bedel koyacağını ve istihdam yaratacağını uygun gördük” diyor.
Ancak Barut’a nazaran projeyle ilgili soru işaretleri de var. Projenin çalışma detaylarının kamuoyuyla paylaşılmadığını söz eden Barut, “Bölgenin ve komşu etrafın ziraî alanlarındaki rant bedellerindeki artış konusunda bir kıymetlendirme tahlili yapılıp yapılmadığının da öğrenilmesi elzemdir” diyor.
Bölgeden fay sınırı geçiyor
Öte yandan TDİOSB’nin planlandığı alan Karataş Yumurtalık fay çizgisi üzerinde bulunan bir bölgede yer alıyor.
Ayhan Barut, “Bu bölgede zelzeleye dayalı etütler yapılmış mıdır? Bu etütler bölgeyle ve kamuoyuyla paylaşılmış mıdır? Bu bölgeye dair jeoteknik tedbirler alınmış mıdır” diye soruyor ve ekliyor: “Çünkü burası tarım toprağı, alüvyal topraklar ve sıvılaşmaya neden olan bir yerdir. Bilhassa bu hususta araştırma yapılmasını istiyoruz. Çok katlı binaların burada yapılmasını da sakıncalı buluyoruz.”
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na nazaran 1989-2018 devrinde, toplam 2,6 milyon hektar tarım toprağının tarım dışı kullanımına müsaade verildi. 2005-2018 ortasında 722 bin, 2018’de 21 bin hektardan fazla alan için tarım dışı gayeyle kullanım müsaadesi alındı.
“Rant uğruna betonlaştırılıyor”
Ziraat Mühendisleri Odası’na nazaran gaye dışı kullanım, ilgili maddelere getirilen istisna unsurlarla 2005 yılından sonra arttı. Betonlaştırılan alanlarda bir daha üretim yapılamadığına ve ithalat bağımlılığının arttığına dikkat çeken uzmanlar, besin enflasyonuna karşı da tarım alanlarının korunması gerektiğini vurguluyor.
Baki Remzi Suiçmez, son 20 yılda 3 milyon hektara yakın tarım toprağının kullanım maksadı dışına çıkarıldığını belirterek “İstisna unsurlarla ziraî üretim alanları rant uğruna betonlaştırılıyor” diyor.
Beton dökülen tarım alanlarında bir daha üretim yapılamayacağını vurgulayan Yıldırım’a nazaran, üretim azlığının ithalat bağımlılığını artırdığı ve besin enflasyonunun kronik bir halde devam ettiği gerçeğine uygun siyasetler üretilmeli.
Bunun da üretim alanlarını, üreticiyi korumak ve üretim maliyetlerini düşürmekten geçtiğini lisana getiren Suiçmez, “yanlı ve yanlış tarım politikaları” sonucu maliyeti artan çiftçinin artık eser ekmekten vazgeçtiğini, bu biçimde kaybedilen alanın ise yaklaşık 4 milyon hektar olduğunu belirtiyor.
Resmi bilgiler düşüşü teyit ediyor
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) datalarına nazaran 2002’de çayır ve meralarla birlikte 41 milyon hektar olan toplam tarım alanı 2021’de 38 milyon hektara gerilerken tahıllar ve öbür bitkisel eserlerle zerzevat bahçelerinin alanı daraldı. Toplam tarım alanlarının 14,6 milyon hektarını çayır ve meralar oluştururken tahıl, meyve-sebze ve bitkisel eserlerin alanı 20 yılda 26,6 milyon hektardan 23,4 milyon hektara düştü.
Türkiye, ayçiçeği, mercimek, mısır, kuru fasulye, buğday, arpa, taze soğan, sarımsak üzere eserlerde kendi kendine yeterliliğini kaybetti. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın açıkladığı 2020 yılına ilişkin bitkisel üretim istatistiklerine nazaran üretim yeterliliği ayçiçeğinde yüzde 60,1, kırmızı mercimekte yüzde 71,7, yeşil mercimekte yüzde 85,3, mısırda yüzde 75,5, kuru fasulyede yüzde 76, buğdayda yüzde 89,5, arpada 94,8, taze soğanda yüzde 93,7, kuru sarımsakta yüzde 90,8 düzeyinde bulunuyor.
Sanayi, turizm ve konut dalı baskısı
Ali Ekber Yıldırım’a nazaran bu durumda tarım yerlerinin imara açılması da tesirli.
“Tarım toprakları hem sanayi tarafından hem konut dalı hem turizm kesimi tarafından daima bir baskı ve tehdit altında” diyen Yıldırım, tarım topraklarının çok kolaylıkla imara açılabildiğini yahut Cumhurbaşkanlığı kararıyla aşikâr alanların güç hedefli ya da turizm gayeli amaç dışına çıkarılabildiğini söylüyor.
İki yıl ekilmeyen yerlerin de devlet tarafından tespit edilerek kiraya verildiğini söyleyen Yıldırım, tarımın korunması için öncelikle çiftçinin para kazanabileceği, üretim yapabileceği bir ortamın sağlanması gerektiğine işaret ediyor.
“Tarım toprağından vazgeçmek fiyatları yükseltir”
Fiyatlar yüksek diye organize sanayi bölgesi kurmanın gerçek bir siyaset olmadığını belirten Yıldırım, “Bir yandan üretim kayıpları öbür yandan üreticinin eseri para etmediği için, satamadığı için üretimden vazgeçmesi kelam konusu. Bunların hepsinin tek tek ele alınıp üzerinde durulması gerekirken, bunun yerine yapılaşmaya giderek daha fazla tarım toprağının kaybedilmesi, tüketiciye de besin enflasyonu olarak fiyatların yüksek bir biçimde yansıması olarak öne çıkıyor” diyor.
Yıldırım, “Ürünleri ucuzlatacağız diye tarım toprağından vazgeçmek önümüzdeki devirde fiyatların düşmesi değil, daha da yükselmesi manasına geliyor. Bu da tüketici açısından doğal ki daha düşünceli bir dönem” sözlerini kullanıyor.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?
