2022’nin başında minimum fiyata yapılan yaklaşık yüzde 50’lik artırım artan enflasyon karşısında eriyince hükümet uzun yıllar sonrası bir yıl içinde ikinci sefer artışa gitti. Yüzde 30’luk artırım Türkiye’de genel fiyatları 300 dolar civarına yerleştirdi. Yapılan hesaplamalara nazaran bu artış sonrası Türkiye’de fiyatlı çalışanların yüzde 46’sı minimum fiyat ve altında yıllık gelire sahip.
Artan enflasyon, minimum fiyata yılbaşında yapılan yüzde 50 civarındaki artışı eritince, taban fiyat uzun yıllar sonra yine bir yıl içinde ikinci kere belirlendi. Özel kesimdeki kıymetli firmalar orta artışları yapmış ya da yapmaya hazırlandığını duyurmuştu. Toplumun geneline yönelik bir yaklaşım da taraflarca kabul edildi ve minimum fiyat arttı.
BASİT TOPLUMSAL MÜDAFAA ARACI GENEL FİYAT OLDU
Ancak son yıllarda istihdamın çok büyük bir kısmının, minimum fiyat ya da minimum fiyata yakın düzeylerde yapılıyor olması gerçekte son derece ‘basit bir toplumsal muhafaza aracı’ olan taban fiyatı neredeyse ‘genel ücret’ haline getirdi. Dünya gazetesinden Mehmet Kaya’nın hazırladığı habere göre
örneğin, SGK’nın son nisan ayı bülteninde bildirilen fiyatların günlük kar meblağı, Türkiye genelinde 275.4 TL. Günlük minimum fiyat ise 166.8 TL seviyesinde. Böylelikle taban fiyat ortalama fiyatın yüzde 60’ı seviyesine ulaşmış oluyor.
TÜİK Gelir ve Hayat Şartları araştırmasına nazaran ise hanelerin muadil fert geliri, yani hanelerdeki gelir getirmeyen çocuklar vb. yaş kümelerinin elenerek kişi başına yıllık gelir hesaplamasında 2021 yılında yıllık ortalama gelir 37 bin 400 TL olarak hesaplandı. Birebir yıl minimum fiyat 33 bin 910 TL seviyesinde bulunuyor. TÜİK’in hanenin gelirini hane halkı sayısına direkt böldüğü hesaplamada ise 2021 yılında 76 bin 733 TL olarak ortaya çıkıyor. TÜİK, hane gelirine her türlü geliri yani fiyat dışı imkan tıpkı yardımlar, kira gelirleri, toplumsal vb. her türlü geliri de dahil ederek hesaplıyor.
“TÜRKİYE ÇALIŞANLARININ YÜZDE 60’INDAN FAZLASI 300 DOLAR DÜZEYLERİNDE FİYAT ALAN BİR EKONOMİK YAPIYA DÖNÜŞECEK”
Türkiye’de son periyotta yapılan minimum fiyat artışlarında dikkat çeken öge, taban fiyatı 300 doların üzerinde tutmaya yönelik oldu. Lakin gerek ülkedeki sendikalılık oranını düşüklüğü (yüzde 14,3 Ocak 2022) gerekse uzun müddettir baskı altındaki fiyatların, minimum fiyattaki birkaç rölâtif yüksek artışla neredeyse genel fiyat ortalamasına yaklaşması bu çabayı gösteriyor. Son yapılan ayarlamayla da minimum fiyat 320 doların üzerine çıkmış durumda. Minimum fiyatla geçinen kişi sayısına yönelik farklı çalışmalar yapılsa da DİSK tarafından 2021’de 16 milyon dolayında seyreden mecburî sigortalının 10 milyon dolayındaki bireyinin minimum fiyatla geçindiği hesaplanmıştı. Çalışma Bakanlığı açıklamalarında da Türkiye’de çalışanlar içinde taban fiyat alanların sayısının yüksekliğine vurgu yapılıyor. Son açıklanan fiyatla minimum fiyat alanların sayısının daha da artacağı kabul görüyor. Böylelikle Türkiye çalışanlarının yüzde 60’ından fazlası 300 dolar düzeylerinde fiyat alan bir ekonomik yapıya dönüşecek.
ÜCRETLİ ÇALIŞANLARIN YÜZDE 46’SI TABAN FİYAT VE ALTINDA GELİRE SAHİP
DÜNYA’nın farklı bir yaklaşımla hesapladığı 2021 yılı datalarında de benzeri bir sonuca ulaşıldı. TÜİK bilgilerine nazaran 2021 de Türkiye’de hane fert gelirinin yüzde 5’lik dilimlerine bakıldığında 5. dilime kadar olan ortalama gelirler, minimum fiyatın yıllık fiyatına karşılık geliyor. Bu kapsama giren nüfus sayısı 82 milyon 803 bin kişinin yüzde 25 ine, yani 20 milyon 700 bin şahsa denk geliyor. TÜİK 2021 işgücü istatistiklerine nazaran 15+ yaş kümesinde istihdam oranı yüzde 45,2 olarak ölçüldü. Bu yaklaşımla, taban fiyat ve altında gelir elde eden beklenen bireylerin sayısı 9 milyon 356 bin kişi, istihdamın yüzde 70’i ücretlilerden oluştuğu için yeniden bu yaklaşımla, fiyatlı çalışanların yüzde 46’sı taban fiyat ve altında yıllık gelirle geçindiği kabul edilebilir.
YOKSULLUK HESAPLARI DA ETKİLENİYOR
Türkiye’de minimum fiyat ile ortalama gelirin birbirine yaklaşması çeşitli yoksulluk hesaplarına da tesir ediyor. TÜİK yoksulluk oranlarını matematik olarak hesaplıyor. Buna nazaran medyan gelirin yani ülkedeki gelir seviyelerinin ortasının yarısı kadar gelir elde edenlerin oranını yüzde 14,2, yüze 60’ı kadar gelir elde edenleri yüzde 20,9 olarak ölçtü. TÜRK-İŞ ise yoksulluk ve açlık hududunu günlük kalori muhtaçlığı ve minimum aile sarfiyatları üzerinden hesaplıyor. TÜRK-İŞ Araştırma Ünitesi, Hacettepe Üniversitesi Sıhhat Bilimler Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Kısmı hesaplamalarına nazaran yetişkin erkek için 3500, yetişkin bayan için 2300, 15-19 yaş kümesindeki erkek çocuk için 3200 ve 4-6 yaş kümesindeki çocuk için 1600 kalori sağlamak üzere oluşturulan besin listesinin alandan bedellerinin aylık olarak toplanmasıyla açlık sonu hesaplanıyor.