MEHMET CEMİL
Gelenek, küllere tapmak değil; ateşi canlı tutmaktır.
-Gustav Mahler
Der-dürc-i gayb gevher-i hod daştì nihan
Áhir be-harf baz nümüdì defìne-ra
Sonra kelamla hazineyi tekrar gösterdin
Selîmî
Murat Kurt, Türk şiirini boyayan sanatçı olarak da bildiğimiz Türk ressam ve heykeltraş. Kendine çizdiği y’ol, kadim öykülerden Divan şiirine, sarayın ağdasından Halk şiirinin sehl-i mümtenisine uzanıyor… Geleneğin közüyle çağdaş sanatın ateşini kendine has bir yolla ‘yakıyor’, ağırbaşlı ve dahi çığlık çığlığa renkleriyle ‘Hu’ demeye yürek ederken ‘Yavuz’, çağdaş sanatın yolunu aydınlatıp açarken ve sanatında yerelden evrensele giden seyrinin fiziki ve mistik boyutlarda tabirini ortaya koyarken ‘Selim’ oluyor. “Onlar buradaydı” diyor, “Fuzuli daima buraya gelmek istedi ve ben buradayım ve ben onlarlayım, maksadım bu idrakin hakkını estetik ve deruni bağlamda verebilmek” diye ekliyor.
Binlerce yıllık Türk şiirini boyamak, bunu yaparken de fotoğrafta ve heykelde çağdaş olabilmek güç ve sıkıntı olduğu kadar da cüret gerektiren bir sanat anlayışı. Hem geleneğin derinliğini özümsemek hem de çağı ve ötesini okumak, bu şuurla ortaya yeni bir telaffuz koymak takdire şayan…
Murat Kurt’un atölyesine girdiğim andan itibaren yerin incelikli bir göz ve derin bir fikrin üretim alanı olduğunu hissediyorum. Beni Murat’la birlikte ‘Altın Laleler’i, ‘Hu’ resmi ve ‘Parmaklıkları Gerisindeki Leyla’ karşılıyor… Karşı duvarda bütün heybetiyle duran ‘İnşirah’ ise uzaktan bizi seyrediyor.
Murat Kurt yapıtlarında, gelenekten beslenirken bunu çağdaş sanatın farklı kısımlarında özgün bir lisanla yine söz etme muvaffakiyetini gösterebiliyor. Atölyesini dolaşırken, fotoğraflarını incelerken Pir Galip’le, Baki’yle, Fuzuli’yle bugünün dünyasında hasbihal etme talihini sunuyor… Bir yandan da binlerce yıllık bir birikime bir damla da kendisi ekliyor…
Ancak ‘Parallaxe’ın önüne geldiğimde, bir mühlet durup esas üzerindeki kufi harflerle yazılan Yavuz Sultan Selim beytine dalıp gidiyorum… Sahiden etkileyici…
Metal paslanmaz bir düstur üzerinde ‘pas’la söz edilen Yavuz’un muazzam beyitleri…
YAPAY BİR DÜNYADA KENDİNİ TÜKETEN İNSANLIK
Eserde, ferdi ve toplumsal travmaların çürüyen metal ile verilmesinin yanı sıra Yavuz’un beyitlerinde muazzam aşk vurgusu da gerçek aşkın ne olduğunu da hatırlatıyor. Günümüzde birey tüketim toplumu ve kültürü içinde yaşarken daima ‘daha fazlasını’ ona sunulan yapay dünyada arıyor ve aslında kendini tüketiyor. Kendisinin olmayan bedel yargılarına ve hayata ulaşmaya çalışırken kendi kültürüne sırt çeviren bir toplumsal anlayışın yarattığı sıhhatsiz nizamın içinde var olmak da başlı başına bir çaba haline geliyor. Bu nizamda ne için işlediğini bilmeyen demir de pas tutuyor… Gerçek aşkın idrakinin değeri burada devreye giriyor, itici bir güç olma tarafında kullanılıyor. Çağdaş çağda yine şekillenen ömür biçimleri içerisinde ‘duyguların ve vücutların tecrübe sürelerinin’ günbegün kısalması da paslanmayı da hızlandırıyor haliyle. Bu paslanma kişisel hislerde kendini travmalar, parçalanmalar, yabancılaşmalar olarak tekrar yaratıyor. Seeman’a nazaran yabancılaşmış insan hayatın getirdikleri üzerinde aktif rol oynayamayan, kendi yapıp ettiklerini anlamlandıramayan, toplumsal hayatı düzenleyen kurallara inanmayan, toplumsal değer/inanç/gelenek/görenek/kuralları kıymetli görmeyen ve kendinden uzaklaşarak aksiyonlarından haz alamayan kimsedir. Murat Kurt’un yapıtında yansıttığı durumun tam da bu tip yabancılaşmanın yarattığı sonucun sözü olduğunu düşünüyorum. Heykelde yer alan beyitlerin Türk Edebiyatının gerçek aşkla ilgili en güçlü tabirlerden olduğunu düşündüğümüzde bu yabancılaşmanın kati surette gelenek-yenilik süreçlerine bütünlüklü bir sevgiyle yaklaşılarak çözülebileceği vurgusunu görmek mümkün. Bu sebeple sanatçı Murat Kurt hisleri ve fikirleri ‘yeniden inşa’ sürecine hazırlıyor ve tecrübe mühletini paslanmaya muadil bir uzunlukta ortaya koyuyor.
‘CENKTE YAVUZ ŞİİRDE SELİM’
İstanbul, Üsküdar. Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferinden zaferle dönerken bir sandalla karşı kıyıya geçtiği yerde, yüzyıllar sonra Murat Kurt’la onu ve o sandalda söylediklerini konuşuyoruz. Şah’ın bu türlü büyük bir zaferle İstanbul’a döndükten sonra kente törensiz girmesi, bizi onun gücü ve tevazusuna dair düşünmeye sevk ediyor. Osmanlı mülkünün sahibi küçük bir sandalla sedasız Avrupa’ya geçiyor… “Cenkte Yavuz” diyor Murat, “şiirde Selim”. Mertlikte uzman kelamda kadir… “Sandalla karşıya geçerken” diye devam ediyor, “Yavuz Sultan dönüp Hasan Can Çelebi’ye, bir şiir okumuş… Hasan Can Çelebi’nin Yavuz Sultan’ın en yakını olduğu bilinmektedir. Sultan; sırlarını, planlarını, istek ve hayallerini onunla paylaşırmış. Savaşlar, yollar, zaferler, ölümlerden sonra, eski Heratlı üstatlar üzere çizdiği fotoğrafın altına imza atmaktan imtina eden bir zariflikle, Boğaz’ın ortasında, boğazında düğümlenen hisleri söz edip nefes almak ister üzere: “Merdüm-i dîdeme bilmem ne füsûn itdü felek/Giryemi kildi hûn eşkimi füzûn itdü felek/Sîrler pençe-i kahrimdan olurken lerzân/Beni bir gözleri âhûya zebun etdü felek“ beyitlerini okumuş. Çelebi, epey uygun bir devlet adamı olmasının yanı sıra bir hanende ve bestekârmış. S’özden, musikiden, sırdan anlayanmış, onunla paylaşmış. Yüzyıllar sonra Murat Kurt da oturmuş bu kelamları sanatseverlere farklı bir hisle yesyeni bir formda sunmuş.
SÖZÜ BOYAYAN BİR SANATÇI BU KELAMI NEDEN PAS İLE SÖZ EDER?
Geleneğin değerini idrak etmeyen toplumlar sığ ve süreksiz bir kültür içerisinde yozlaşmaya mahkûm olurlar. Şayet sanatkarlar kök’lerin farkında olup bunu yeni bir formda çağa sunmayı başarırlarsa özgün bir ilerlemeden bahsedilebilir, aksi ise düşünülemez. Şayet bir sanatçı yozlaşmanın sebep olduğu kültürel ‘pas’lanmayı sıkıntı ediyorsa burada etkileyici bir üretimden kelam edilebilir. Tam bu noktada aklıma Çürümenin Kitabı’nı yazan Cioran’ın o veczi geliyor: “Vaktiyle bir benliğim vardı, artık yalnızca bir nesneyim.” Vaktiyle sahip olunan benliği tekrar üretme gayretiyle totem formunda dikilen bu heykelin kuralı yani onu ayakta tutan asıl paha paslanmaz bir metal yapısıyla oluşturulmuş. Kelamların ise gelenekten gelen şiirsel tabirlerin kufi harf ve sınır sanatının incelikleriyle paslanan bir formda sunulması ve bu paslanma sürecinin ‘her geçen gün hayatta kalarak ve hatta her gün bir kademe daha paslanmasını sağlayarak’ söz edilmesi üzerine düşünülmesi gereken bir durum… Sanatçı Murat Kurt, canlı, paslanarak yaşayan bir eser ortaya koymayı başarabilmiştir. Parallaxe, 2021’den bu yana her gün paslanmaya devam ediyor. Kültürel erozyona karşı konulmadığı sürece bu paslanma devam edecek, bu açık. Yapıtta ortaya konan tek gerçek bu değil elbette, alt metni, derinlikli manası o denli vurucu ki. Kanımca sanatçı, meyyit olan bir olgudan çok vakte ve dahi tüm aksiliklere karşın ayakta kalabilen s’özün gücünü bir düsturla taçlandırarak söz etmekte.
PADİŞAHA O MÜKEMMEL BEYİTLERİ YAZDIRTAN AŞK HİKÂYESİ
Kırk yıl sonra Murat Kurt’un heykelin önünde durduğunuzu farz edin, o kırk yıl her gün canlı formda sizinle konuşan ve “paslanıyorum” diyen kelamları, farkında olmadan kendi geleneğine sevgisiz bir formda sırt çevirmiş toplumun üreteceği aşkı, kültürü düşünün…
TTam da bu noktada sanatkarın heykelinde kullandığı Selimi beyitlerinin öyküsü ‘korkusuzluk’ bağlamında devreye giriyor. Bir durumu dönüştürmek korkusuzca yapılan aksiyonlar sonrasında başarılabilir. Yani yanlışsız biçimde işlemek, pas tutmamak için kişisel bir iç ihtilal yaşamak gerekir. Selimi, bu beyitleri yazmadan evvel ona âşık olan cariyesiyle ortasında yaşananlar enteresandır. Sultan Selim, Mısır seferi dönüş yolunda Şam’da dinlenecektir. Otağ kurulduğunda bir Türkmen kızı da, padişahın çadırına gelerek, paklık ve odanın bakım işlerini görecektir. Oda paklığı için bir sabah odaya giren bu Türkmen cariye, Şah’ın şimdi odadan çıkmadığını fark eder lakin çoktan göz göze gelmişlerdir. Her ne kadar imkansız üzere görünse de cariyenin içine o anda aşkın yıldırımı düşmüştür. Padişah odasından çıktığında, bu Türkmen cariye kendine hâkim olamaz ve bir not yazıp sultanın yastığının altına iliştiriverir. Sultan yatağına geldiğinde notu görür:
“Derdi olan neylesin?”
S’özün değerinden anlayan Yavuz, cariyenin bu saf sade sözünü beğenir, ve soruyu cevaplar:
“Derdi olan söylesin”
Türkmen kızı, sonraki sabah kaygı, dehşet, aşk, tedirginlik hisleri içinde bu sefer yavaşça lakin umutla Şah’ın odasına hakikat gitmektedir. Zira bilir ki padişaha aşk ilan etmenin ölümcül tehlikeleri olabilir. Odaya girdiğinde sorusunun yanıtlandığını görünce, bu telaşlarla yeni bir not düşer:
“Korkuyorsa neylesin?”
Sultan, Türkmen kızının telaşlarını de hislerini da anlar ve inceden bir beğeni duymaya farklı hisler hissetmeye başlar. Kızın yüreği Yavuz Sultan’ı etkilemiştir. Ve Sultan bir cevap daha verir:
“Hiç korkmasın söylesin.”
O güne kadar Osmanlı mülkünde yaşanmamış bir durumdur bu…
Yeni günün sabahında Türkmen kızı dizginleyemediği heyecanıyla odaya tekrar girer. Karşılığı okur ve heyecanı bir defa daha içinde yankılanır…
Gün geçer akşam olur, Sultan da kızı görmek ister.
“Biz dahi merak edip onu görmek isteriz tîz elden bu kizi huzura getirin.” der.
Bu ahu gözlü Türkmen hoş, padişahın huzuruna geldiğinde heyecanına soluğundaki tedirginliğinin soğuk rüzgarı karışır…
Söz söyleseler, güya birisi konuşsa büyü bozulacak üzeredir.
O anda bu duyguyu kaldıramayan Türkmen kızı;
“Sultanım” der ve Sultan’ın kollarına düşerek son nefesini verir.
Yavuz Sultan Selim (Selimi), bunun üzerine;
“Merdüm-i dîdeme bilmem ne füsûn itdü felek/Giryemi kildi hûn eşkimi füzûn etti felek/Sîrler pençe-i kahrimdan olurken lerzân/Beni bir gözleri âhûya zebûn etti felek“
beyitlerini müellif. Son iki dizesinde aslanlar bile benim güçlü pençelerimden helak olurken, ben bir gözleri ahuya vuruldum der Selimi…
İşte tüm bunları düşünerek Parallaxe’ı üretmiş Murat Kurt, bize de keyifle bu yapıtı incelemek düşmüş…
Zira Parallaxe, dünyalar, kainatlar yani felekler ortasındaki aralıkları ölçmeye yarayan bir araç demek oluyor…
Ben heykelin başında bunları düşünürken,
Zaman, dünyalar, cihan aşkla ölçülüyor…
