DİSK/Genel-İş Emek Araştırma Dairesi’nin bu ay yayınlanan “Kamuda ve Genel İşler İşkolunda İstihdam” raporuna nazaran, Türkiye’de toplam istihdam içinde kamu istihdamının oranı, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ortalamasının altında seyrediyor. OECD üyesi ülkelerde yüzde 18,45 olan kamu istihdamı oranı Türkiye’de yüzde 14,5. DW Türkçe’ye konuşan uzmanlar, kamuda garantili istihdamının yerini garantisiz istihdam aldığını söylüyor.
Rapora nazaran, kamu istihdamında “sürekli işçilik” ve “sözleşmeli personel” sayısı giderek artıyor. 2015’te kamu istihdamının yüzde 82’sini memur, yüzde 4,2’sini kontratlı işçi takımı oluştururken, 2022 yılının birinci çeyreğinde memurluk yüzde 61’e düştü ve kontratlı işçi istihdamı 11,5’e çıktı.
DW Türkçe’ye konuşan DİSK Genel Lideri İstek Çerkezoğlu, bu durumun neoliberal siyasetlerin sonucu olduğu görüşünde. Çerkezoğlu, “Ülkemizde toplumsal devletin tasfiyesi, toplumsal hakların ortadan kaldırılmasının sonuçlarını yaşıyoruz. Kamu istihdamındaki hem nicel daralma hem de nitel olarak garantisiz, eğreti, süreksiz istihdam biçimlerine olan yönelim, bu siyasetlerin bir sonucu” diyor.
Sözleşmeli işçi arttı
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4’üncü hususunda “Kamu hizmetleri, memurlar, kontratlı işçi, süreksiz işçi ve çalışanlar eliyle gördürülür” deniliyor.
Kanunun “sözleşmeli personel” tarifini düzenleyen 4/B unsurunda, “Kalkınma planı, yıllık program ve iş programlarında yer alan değerli projelerin hazırlanması, gerçekleştirilmesi, işletilmesi ve işlerliği için kaide olan, mecburî ve istisnai hallere münhasır olmak üzere özel bir meslek bilgisine ve ihtisasına gereksinim gösteren süreksiz işlerde Cumhurbaşkanınca belirlenen temel ve yordamlar çerçevesinde ihdas edilen konumlarda mali yılla sonlu olarak kontrat ile çalıştırılmasına karar verilen ve personel sayılmayan kamu hizmeti görevlileridir” tabirleri var.
Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nden (BETAM) Prof. Dr. Ozan Bakış, 2013’ten 2022’ye kamu işçi sayısı içinde kontratlı işçi oranının yüzde 6’lardan yüzde 12’lere çıktığını vurgulayarak, “Bu, çok büyük bir artış” diyor.
Prof. Bakış, artışın bilhassa “genel işler işkolu”nda yaşandığını belirterek, “Bu işkolu, belediyelerin verdiği bütün hizmetler ile özel bölümün verdiği genel paklık, meskende bakım ve konut hizmetlerini kapsıyor” diye ekliyor. 2017’de çıkarılan 696 sayılı Kanun Kararında Kararname ile belediyelerde çalışan taşeron emekçiler belediye şirketlerine geçirildi. DİSK raporuna nazaran, bu düzenlemenin akabinde belediye şirket personelliği yüzde 500 oranında artış gösterdi.
TABİB: “İşçi, suistimale karşı savunmasız kalıyor”
Taşeron Belediye Personelleri Birliği’nden (TABİB) Cemal Sevdasız, personellerin çalışma şartlarını belirleyen etkenlerin başında teminatlı çalışmanın geldiğini söylüyor. “İşini kaybetmekten korkan emekçi, patronun ya da amirinin keyfi uygulamalarına, her türlü suistimale ve mobbinge karşı savunmasız kalıyor. Yaşayacağı problemler karşısında ses çıkarmakta zorlanıyor, bariz haksızlıklara da ses çıkaramaz duruma geliyor. Garantisiz çalışma ekonomik buhran dışında ruhsal çöküntüye de sebep oluyor. Kendini inançta hissetmeyen personel yarının telaşıyla yaşıyor” diyor.
Hacettepe Üniversitesi Toplumsal Hizmet Kısmı mezunu A.D., Sıhhat Bakanlığı’nda 4/B unsuru kapsamında kontratlı işçi olarak çalışıyor. İşten çıkarılma şartları takımlı çalışanla emsal kaideleri gerektirdiği için kontratlı bir belediye çalışanı kadar garantisiz değil. “Ancak özlük hakları açısından farklılıklar var. 4/B’li işçi, takımlı işçi üzere emekli sandığına bağlı değil. Birebir takım ve unvanda çalıştığı meslektaşlarına kıyasla yıl uzunluğu yüksek vergi verip daha düşük maaş alıyor. Birebir unvandaki meslektaşlarından düşük maaş almak iş barışını bozuyor” diyor.
İşletme mezunu Samet, kamuda takım karşılığı kontratlı işçi olarak çalışıyor. “Kadrolu çalışanın hakları ile kontratlı işçinin hakları birebir, o yüzden pek etkilenmiyorum. Ama müdür ve üstü unvanlar takımlı. Münasebetiyle bu unvanlara atanabilmemi vakit gösterecek” diyor.
Bakış: Ferdi ve toplumsal refah etkileniyor
Adalet Bakanlığı’nda kontratlı çalışan B. de, müdürlük imtihanına girme hakkının olmadığını lisana getiriyor. “Bu büyük bir kahır. Bakanlığa girerken kontratlı çalışmanın bu kadar süreceğini düşünmüyorduk hiçbirimiz. Takımlı bir arkadaşından daha fazla verimli çalışıyorsun tahminen ancak onun derecesi ilerliyor yıl aldıkça, sen birebir yerde kalıyorsun. Bu belirsizlik elbette makûs hissettiriyor” diye konuşuyor.
Prof. Ozan Bakış, kontratlı çalışma şartlarının iş yerine bağlılık, motivasyon ve verimliliği etkilediğini söylüyor. Öteki yandan, kontratlı çalışanın hayat şartlarının da olumsuz tarafta etkilendiğini vurgulayarak, şunları söylüyor:
“Uzun vadeli yatırımlara iş garantiniz varsa daha kolay girersiniz. Fakat risk altındaysanız girmezsiniz. Bunlar da alışılmış ki refahı etkiliyor. Hem ferdî hem de toplumsal refahı birebir etkiliyor.”
Kamuda bayan istihdamı da düşük
DİSK araştırması, OECD üyesi ülkelerde bayanların toplam istihdam içindeki oranının yüzde 45,40, kamuda istihdam oranının ise yüzde 57,8 olduğuna dikkat çekerken birebir oranın Türkiye için epeyce düşük olduğunu da gösteriyor.
Türkiye’de bayanların toplam istihdam içindeki oranı yüzde 26,6 iken kamu istihdamında bayan oranı yüzde 25.
DİSK Lideri Çerkezoğlu, “Oysa bütün dünyada kamu istihdamının yapısına baktığımızda bayanlarla erkeklerin çabucak hemen eşit seviyede istihdam edildiğini görürüz” diyor ve kamuda istihdam edilen bayan sayısının artırılması gerektiğini bilhassa vurguluyor.
Arzu Çerkezoğlu’na nazaran kamu istihdamındaki daralma, işsizliği de birebir etkiliyor. DİSK Lideri, “Nüfusa orantılı bir biçimde kamu istihdamı kesinlikle artırılmalı. Kamuda garantisiz çalıştırma biçimleri yerine takımlı istihdam sağlanmalı. İşsizliğin tahlili açısından da bu son derece önemli” diyor.