DW Türkçe’nin Memleketler arası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) iş birliği ile yürüttüğü Gölge Diplomatlar (Shadow Diplomats) araştırması, kamuoyunda AKP iktidarından aldıkları tartışmalı ihalelerle bilinen iş insanlarının fahri konsolosluk statüsünü elde etmede de başarılı olduğunu gösterdi.
Peki kimdir bu fahri konsoloslar?
Fahri konsoloslar, olağan şartlarda ekseriyetle büyükelçiliği yahut konsolosluğu bulunmayan yerlerde temsil ettikleri ülkelerin çıkarları için çalışıyorlar. Bu misyona getirilme nedenleri ise iki ülke ortasında bağları geliştirmek olarak tanım ediliyor. Fakat öte yandan temsil vazifelerinden doğan hakların yanı sıra bulundukları kentte devletin resmi protokol listelerine de giren bu istekli diplomatlar, katıldıkları davetlerde kendilerine farklı fırsatların kapılarını da aralıyor.
Emekli diplomat Ünal Çeviköz, “Cumhuriyet Bayramı resepsiyonlarında, davetlerde, kutlamalarda yer alabiliyorlar. O cins yerlerde görünmek de alışılmış, onların statüleri açısından ve iş etraflarıyla profesyonel bağlantı geliştirmeleri açısından önemli” diyor.
Araştırmaya nazaran Türkiye’de öteki ülkeleri temsil eden 328 fahri konsolosun 47’si turizm, 31’i inşaat, 26’sı besin, 21’i sanayi, 18’i lojistik, 13’ü güç, 9’ar tanesi de dokuma ve denizcilik kesimlerinde faaliyet gösteren iş insanları ve profesyonel yöneticilerden oluşuyor. Bunların dışında 32 tane de holding sahibi var.
DW Türkçe’ye konuşan diplomatlara nazaran fahri konsolos olmak isteyen bir kişi bu vazifesi o ülkeden kendi talep edebiliyor. Bunun yanı sıra bu temsili verecek olan ülke de fahri konsolos belirlemek için iş dünyasından yahut fahri konsolosu görevlendirmek istediği ülkeden tavsiye alabiliyor. Bu görevlendirme için çoklukla mahallî makamlarla temas kurabilen bir kişiyi tercih ediyorlar.
AKP iktidarında öne çıkan kimi iş insanlarının da fahri konsolosluk misyonları üstlendikleri görülüyor. Türkiye’deki mahallî makamlarla temas sağlayabilecekleri öngörülen bu bireylerin profilleri dikkat alımlı.
Davet yöntemi ihaleler
Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nin İstanbul Fahri Konsolosu olan Taşyapı İdare Konseyi Lideri Emrullah Turanlı, kamuoyunda son periyotta aldığı “davet usulü” ihalelerle biliniyor.
Son olarak Sayıştay’ın 2021 Kontrol Raporu, Taşyapı’ya özel davet ile ihale edilen üç projenin ihale sonuçlarının Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından Kamu İhale Kurumu’na bildirilmediğini ortaya koydu. Bu ihaleler Aksaray-Ulukışla-Yenice Yüksek Süratli Demiryolu İmali, Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Ring Sınırı ve Bursa Emek-Şehir Hastanesi Metro Sınırı ihalesi diye sıralandı.
Taşyapı’nın, Ekim 2020’de aldığı Bursa Emek-Şehir Hastanesi Metro Çizgisi ihalesi davalık olmuştu. Danıştay’ın iptalinin akabinde davet tarzıyla ikinci sefer yapılan ihaleyi tekrar Taşyapı-Söğüt İnşaat kazandı. İkinci ihale de Ankara Yönetim Mahkemesi’nce iptal edildi. Bakanlık iptal kararına Danıştay’da itiraz ederken, mahkemede ihaleye itiraz eden firmaların şikayetlerini geri çekmesiyle projenin önü açıldı.
Taşyapı, 2012’de ise Kuzey Kıbrıs’taki Ercan Havalimanı’nı Terminal Yapı paydaşlığıyla 25 yıllığına yap-işlet-devret tekniğiyle kiraladı. Birinci mukaveleye nazaran yeni havalimanı dört yıl içinde tamamlanacak, 2016’da hizmete girecekti. Mukavele 2017’de dört yıl daha uzatıldı. Yeni terminalin inşaatı şimdi tamamlanmadı.
Emrullah Turanlı 2013 yılında 17-25 Aralık yolsuzluk ve rüşvet operasyonu kapsamında gözaltına alınmıştı. Bu periyot ortaya çıkan ve Turanlı ile periyodun Etraf ve Şehircilik Bakanı Erdoğan Bayraktar’a ilişkin olduğu sav edilen ses kayıtlarında Turanlı, Rumelihisarı’nda yer alan bir yere otel yapmak için ricacı oluyordu. Turanlı, çalışanlarıyla yaptığı telefon görüşmeleri münasebetiyle gözaltına alındığını ileri sürdü. Soruşturmaya Ekim 2014’te takipsizlik kararı çıktı.
Turanlı, Şubat 2019’dan bu yana fahri konsolosluk misyonuna devam ediyor.
Kongo’da yatırım şirketleri var
DW Türkçe’ye konuşan Turanlı ise Kongo’da çeşitli alanlarda yedi adet şirketin sahibi olduğunu belirterek “Yatırım emelli kurduğum şirketlerim yatırıma ait çalışmalarını sürdürmektedirler. Bu vesile ile ilgili misyon tarafıma tevdi edildi” dedi.
Emrullah Turanlı, 2016’da yaptığı açıklamada Kongo’da 250 milyon dolarlık bir madencilik yatırımı yapacağını belirtmişti. Turanlı, DW Türkçe’ye, pandemi ve çeşitli nedenlerle gecikme olsa da projenin ve mukavele çalışmalarının devam ettiğini söyledi. Fahri konsolosluğu hasebiyle Kongo’dan gelen diplomatik heyetlere lojistik dayanak, pandemide Türkiye’de mahsur kalan Kongo vatandaşlarının gereksinimlerini sağlamak üzere vazifeler üstlendiğini aktaran Turanlı, bu unvanın ona maddi bir katkısı olmadığını, “tüm masrafları istekli olarak, samimiyetle ve severek kendi cebinden karşıladığını” söz etti.
“Çok sayıda sipariş aldım”
AKP eski Milletvekili Hasan Kemal Yardımcı, 1998-2007 yılları ortasında Karayip ülkelerinden Bahamalar’ın fahri konsolosu olarak misyon aldı.
Gemicilik dalında faaliyet gösteren Yardımcı, 2016’da yayınlanan Bahamas Leaks araştırması münasebetiyle ICIJ ortaklarına yaptığı açıklamada, Bahamalar’da kurduğu offshore şirketleri hiç kullanmadığını, bu ülkenin fahri konsolosu olduğu için şahsı ismine çok sayıda gemi siparişi aldığını ve bu şirketleri kullanmaya bu yüzden gerek kalmadığını söylemişti.
Cengiz’in Çad ile ne işi var?
Fahri konsolosluk statüsünü elde etmiş isimlerden biri de AKP periyodunda aldığı ihaleler, vergi indirimleri ve teşviklerin yanı sıra offshore şirketleriyle de bilinen Cengiz Holding İdare Konseyi Lideri Mehmet Cengiz. Araştırmaya nazaran Cengiz, Kuzey-Orta Afrika ülkesi olan Çad Cumhuriyeti’nin İstanbul fahri konsolosluğunu yaptı.
Çad’ın Ankara’da 2014 yılında kurulan Büyükelçiliğine ek olarak İstanbul’da bir Fahri Konsolosluğu bulunuyor.
Mehmet Cengiz, kamuya açık kaynaklara nazaran, Mayıs 2009’da Çad’ın İstanbul fahri konsolosuydu. Cengiz’in ismi Dışişleri Bakanlığı’nın yeni listesinde görülmezken bu misyonda ne kadar müddet kaldığı ya da hangi işlere imza attığı kamuya açık kaynaklarda yer almıyor.
Şirketlerinin üstlendiği inşaat, maden ve güç projeleri, etraf tahribatlarıyla anılan ve kamuoyunun yansısını çeken Cengiz, 17-25 Aralık tapelerinde vatandaşa ettiği küfürle de hatırlanıyor. Cengiz, 25 Aralık’taki operasyonla başlayan ve daha sonra takipsizlik kararı verilen yolsuzluk soruşturmasının da şüphelilerindendi.
Mehmet Cengiz iktidarla olan uygun münasebetlerinin fahri konsolosluk sürecine nasıl tesir ettiği ve bu misyonun kendisine statü ya da ekonomik olarak ne kazandırdığına dair sorularımızı yanıtlamadı.
Erdoğan’ın arkadaşı devraldı
Çad’ın en son duyurulan İstanbul Fahri Konsolosu ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imam hatip lisesinden arkadaşı Hasan Gürsoy.
Hasan Gürsoy’un sahibi olduğu ve inşaat, metal, doğal taş, tarım-gıda dallarında faaliyet gösteren Gürsoy Küme, AKP periyodunda yıldızı yükselenlerden. Basında yer alan bilgilere nazaran küme şirketleri kamu kurumlarından son 10 yılda toplam 554 milyon 949 bin TL pahasında 76 farklı ihale aldı.
Cumhurbaşkanlığı Huber Köşkü, Süleymaniye Cami, Galatasaray Üniversitesi, Arkeoloji Müzesi ve Topkapı Sarayı’nın onarım işini alan küme şirketleri, Ahlat Köşkü ve Çamlıca Camii projelerinin de üretimini üstlendi.
Gürsoy Grup’un Ankara’da aldığı tarihi Saraçoğlu mahallesinin onarımı ihalesine ait açılan dava ise imar planlarının iptal edilmesiyle sonuçlandı. Dava devam ederken, şirket onarım çalışmalarını 2020 yılında başlattı. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası ile Kent Plancıları Odası, projeye ait açtıkları davayı Mart 2022’de kazandı. Mahkeme, şehircilik unsurlarına ve planlama temellerine uygun olmadığı gerekçesiyle imar planlarının iptal edildiğini açıkladı. Fakat basında Gürsoy Grup’un iştiraki olan Güryapı’nın, mahkeme kararına karşın inşaata devam ettiği argümanları yer aldı. Hasan Gürsoy, bahisle ilgili DW Türkçe’nin sorularını yanıtlamadı.
25 Aralık yolsuzluk ve rüşvet soruşturmasında Hasan Gürsoy’a ilişkin olduğu tez edilen ses kayıtları da kamuoyunun gündemine gelmişti. Bu kayıtlara nazaran İstanbul’daki tarihi Sepetçiler Kasrı için Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kızı Esra Albayrak ile pazarlık yapılıyordu.
Türken Vakfı’nın yöneticisi de fahri
New York merkezli Tipken Vakfı’nın idare konseyi üyesi Halil İbrahim Bacacı ise Maldivler’in İstanbul fahri konsolosu.
Ensar Vakfı ve TÜRGEV’in ABD’de ortak kurduğu Tipken Vakfı, Mayıs ayında CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun açıklamalarıyla gündeme geldi. Kılıçdaroğlu, TÜRGEV ve Ensar Vakfı aracılığı ile 1 milyar liranın ABD’deki paralel bir vakfa transfer edildiğini söyledi. TÜRGEV ve Ensar Vakfı’ndan yapılan ortak açıklamada para transferi reddedilmezken Tipken Vakfı’nın şeffaf bir kurum olduğu öne sürüldü. Bacacı, daha evvel Ensar Vakfı’nın idaresinde de yer almıştı.
Halil İbrahim Bacacı, Gülen Cemaati operasyonları sonucu el konulan Hız Kargo için yapılan “tartışmalı” ihaleyle de kamuoyunun gündemine geldi. Bacacı’nın sahibi olduğu Port Kargo isimli şirketin, ihaleden yalnızca üç hafta evvel öteki bir şirketin ismi ve hedefi değiştirilerek ihaleye katıldığı anlaşıldı.
Bacacı’nın bir öteki şirketi Panout Reklam AŞ ise AKP periyodunda İstanbul Büyükşehir Belediyesi’den aldığı akıllı durak ihalesiyle biliniyor. CHP’li yeni belediye idaresi, Panout Reklam AŞ hakkında 14 milyon liralık icra takibi başlattığını açıklamıştı. Buna nazaran Panout Reklam, AKP devrinde aldığı 1066 adet akıllı durak imal işini hiçbir vakit gerçekleştirmedi.
Halil İbrahim Bacacı, Tipken Vakfı’na ait tezlerin ya da aldığı ihalelerle ilgili tartışmaların fahri konsolosluk statüsünü olumsuz etkileyip etkilemediğine ait sorularımızı yanıtlamadı.
Kazakistan’da yatırımları var
AKP periyodunun en süratli yükselen kümelerinden biri olan Çalık Holding’in İdare Heyeti Lideri Ahmet Çalık ise Türkiye’de Kazakistan’ın Bursa fahri konsolosluğunu yürütüyor. Çalık, bu misyona Şubat 2012’de getirildi, Çalık Holding’in internet sitesine nazaran ise bu vazifesini sürdürüyor.
Çalık Holding’in Kazakistan’da güç yatırımları ve iş iştirakleri bulunuyor. Holding’e bağlı Gap İnşaat’ın Kazakistan’ın başşehri Astana’da bir ofisi var.
Çalık Holding, özelleştirmeler, TOKİ ihaleleri, dış mutabakatlar ve uygun kredi şartlarıyla birçok bölümde süratle büyüdü. Telekom, inşaat, güç ve maden alanında çok sayıda ihale alan Holding, TMSF tarafından el konulup satışa çıkarılan Sabah-ATV için Aralık 2007’de yapılan ihalenin de kazananı oldu. Küme, medya kesimine girerken kamu bankalarından 750 milyon dolarlık kredi aldı.
Ahmet Çalık, 25 Aralık’taki operasyonla başlayan ve daha sonra takipsizlik kararı verilen yolsuzluk soruşturmasının da şüphelilerinden biriydi. Soruşturma sırasında ortaya çıkan ve Bilal Erdoğan ile Recep Tayyip Erdoğan ortasında geçtiği öne sürülen ses kaydında, Çalık’a 25 milyon dolar aktarılacağı belirtiliyordu.
Çalık’ın ismi Paradise Papers ve Pandora Papers dokümanlarında de geçiyordu.
Ahmet Çalık, fahri konsolosluk süreci ve bu statünün kendisine ekonomik açıdan yarar sağlayıp sağlamadığına ait sorularımıza cevap vermedi.
Konsolos olup mağaza açtı
Güney Afrika Cumhuriyeti’nin İstanbul Fahri Konsolosu ise AKP devrinin önde gelen iş insanlarından Remzi Gür.
Ramsey giysi imalat ve perakende şirketinin kurucusu ve sahibi olan Gür, basında yer alan haberlere nazaran, Haziran 2016’da konsolosluk dokümanını aldığı merasimde, “İlk işimiz Güney Afrika’da bir Ramsey mağazası açmak olacak” dedi. Gür, Dışişleri Bakanlığı’nın sitesine nazaran bu vazifesini hala sürdürüyor. Ramsey, Güney Afrika’daki birinci mağazasını ise Ocak 2018’de Johannesburg’ta açtı.
Yönetim Şurası Başkanlığını yaptığı Gürmen Group’ta Ramsey, KİP, Gürman Gift, Gökkale Tarım üzere markaları bulunan Remzi Gür, kamuoyunda en çok Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın çocuklarına burs veren işadamı olarak tanınıyor.
Gür’ün Tayyip Erdoğan’ın çocuklarına verdiği burs, 2002 yılında Erdoğan’ın mal beyanı davasına yansımış, dava Erdoğan’ın milletvekili olmasının akabinde ertelenmişti. Remzi Gür o devir mevzuyla ilgili bir açıklama yaparak Burak, Sümeyye ve Bilal Erdoğan’ın aldıkları burslar karşılığında şirketlerinde çalışacaklarını duyurdu. Lakin bu isimlerin hiçbiri Remzi Gür’e ilişkin şirketlerde çalışmadı.
Öte yandan Gür, Mayıs 2008’de, 2007 cumhurbaşkanlığı seçimi sürecinde başlayan oylama için mecliste 367 milletvekiline muhtaçlık olup olmadığı tartışmaları sırasında, hemşehrisi eski CHP Kastamonu milletvekili Mehmet Yıldırım’dan oylamaya katılmasını isteyerek “rüşvet vermeye teşebbüs ettiği” gerekçesiyle 10 ay mahpus cezasına çarptırıldı. Mahkeme Gür’ün cezasını erteledi. Yargıtay daha sonra bu kararı bozdu ve Gür beraat etti.
Gür’ün ismi Panama Belgeleri’nde de yer aldı. Remzi Gür, sorularımızı yanıtlamadı.
Yolsuzluk iddiaları
Libya’nın Eskişehir fahri konsolosluğu vazifesini yürüten Kuzu Küme İdare Heyeti Lideri İtina Kuzu da aldığı tartışmalı ihalelerle biliniyor.
İnşaat ve altyapı alanında faaliyet gösteren Kuzu Grup’un şirketlerinden Kuzu Toplu Konut İnşaat AŞ şirketine Aralık 2021’de AKP’li Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından 22 milyon TL’lik ihale verildi. Pazarlık yoluyla yapılan ihale kamuoyunda tartışma konusu oldu. Basında yer alan bilgilere nazaran şirket son 10 yılda Bursa Büyükşehir Belediyesi’nden toplam 3 milyar 865 milyon TL kıymetinde 27 başka ihale aldı. Kümenin İSKİ’den aldığı çok sayıda ihale de bulunuyor.
Kuzu Grup’un İstanbul’daki Sea Pearl-Ataköy projesi kamuoyunda çokça tartışma yaratmış, en son organize kabahat örgütü önderi olmakla aranan Sedat Peker’in yolsuzluk savlarıyla tekrar gündeme gelmişti.
Sea Pearl-Ataköy projesi, 23 Eylül 2008’de TOKİ tarafından ihale tarzı yapılan satıştaki imar planıyla, projenin son hali ortasında ortaya çıkan farklılıklar nedeniyle “kamu faydasına ve tedbiren” birden çok kere durdurulmuş ancak Aralık 2017’de birinci etabı tamamlanmıştı.
Basına yansıyan haberlerde projenin, TOKİ’nin satışta belirttiği imar alanının iki katı büyüklüğünde alana inşaat yaptığı tez edildi.
Söz konusu yolsuzluk argümanlarını ve bu savların fahri konsolosluk misyonuna tesiri olup olmadığını sorduğumuz İhtimam Kuzu, sorularımızı yanıtlamadı.
Belediye ihalelerinin adresi
Bosna Hersek’in Kocaeli Fahri Konsolosu Hasan Topaloğlu da şirketlerinin aldığı ihalelerle gündeme gelen bir öbür isim.
Topaloğlu 2018 yılında Antalya’nın Kemer ilçesinde bulunan Kleopatra Koyu’nun 29 yıllığına kiralanması ihalesini Tekirova Kurumsal Turizm Otelcilik isimli firmasıyla aldı. Mimarlar Odası ve yöre halkı, Tabiat Muhafaza ve Ulusal Parklar Genel Müdürlüğü’nün düzenlediği ihaleye dava açtı. Dava sonrası Temmuz 2019’da Kleopatra Koyu’nu yapılaşmaya açan plan mahkeme tarafından iptal edildi.
İnşaat, güç ve katı atık alanlarında faaliyet gösteren Evra Group’un İdare Heyeti Lideri olan Hasan Topaloğlu’nun oğlu Furkan Topaloğlu ise 2019’dan bu yana AKP’den İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Pendik Belediye Meclis Üyesi.
Evra Group şirketlerinden Teknik Katı Atık İdaresi 2021 yılında AKP’li Bahçelievler Belediyesi’nden 51 milyon TL’lik araç kiralama ihalesi aldı. AKP’li belediyenin geçen yıl yaptığı “Kent Paklığı Aracı” ihalesinin kazananı da 51 milyon 449 bin TL ile yeniden Teknik Katı Atık Şirketi oldu.
Kasım 2020’de Bosna Hersek’in Kocaeli Fahri Konsolosu olan Topaloğlu, Dışişleri Bakanlığı’nın sitesine nazaran bu vazifesine devam ediyor.
Bosna Hersek’te 2003 yılında faaliyete başlayan Memleketler arası Saraybosna Üniversitesi’nin kurucu vakfı Saraybosna Eğitim Geliştirme Vakfı’nın (SEDEF) Lideri olan Topaloğlu, tıpkı vakitte DEİK Türkiye-Bosna Hersek İş Kurulu Lideri.
Hasan Topaloğlu DW Türkçe’nin bahisle ilgili sorularına karşılık vermedi.
#ShadowDiplomats nedir?
“Shadow Diplomats (Gölge Diplomatlar)” milletlerarası diplomaside en az incelenen rollerden biri olan fahri konsolosluğa ışık tutuyor. Bu istekli diplomatlar, ekseriyetle büyükelçilik yahut konsolosluk bulunmayan yerlerde, yabancı hükümetlerin çıkarlarını desteklemek için kendi ülkelerinden çalışıyor.
Soruşturma, fahri konsolosluk sisteminin, gereğince denetlenmeden atanan ya da kazandıkları bu statüyü kendilerini zenginleştirmek, kanun yaptırımlarından kaçmak yahut siyasi gündemleri ilerletmek için kullanan kimi isimler tarafından baltalandığını ortaya koydu.
ICIJ ve ABD’li haber kuruluşu ProPublica’nın koordinatörlüğünde hazırlanan, 46 ülkeden 61 medya kuruluşunu kapsayan bir gazetecilik işbirliği olan “Shadow Diplomats (Gölge Diplomatlar)” 160 gazetecinin ortak çalışmasıyla hazırlandı. Türkiye ile ilgili çalışmayı yalnızca DW Türkçe’nin gerçekleştirdiği global araştırmada yer alan gazeteciler skandallara yahut ceza davalarına karışmış en az 500 adet fahri konsolos tespit etti.
