Türkiye’de geri dönüşüm tesislerindeki yangınların sayısı her geçen gün artıyor. Son bir ay içinde Bursa, Manisa ve Adana’da bulunan üç başka tesiste üç başka yangın meydana geldi.
Kamuoyuna yansıyan datalar, geri dönüşüm tesislerinde çıkan yangınların 2017’den bu yana her yıl iki katına varan artışla devam ettiğini, geçen beş yılda ise 20’ye katlandığını gösteriyor. Çukurova Üniversitesi Su Eserleri Fakültesi’nden Doç. Dr. Sedat Gündoğdu’nun hazırladığı “Türkiye’deki Plastik Geri Dönüşüm Fabrikaları’nın Yangınlarının Açık Data Kaynakları Üzerinden Listelenmesi ve Haritalanması” projesine nazaran geri dönüşüm tesislerinde 2017 yılında altı, 2018’de 15, 2019’da 33, 2020’de 65, 2021’de 122 ve 2022’nin sekiz ayında 79 yangın tespit edildi.
DW Türkçe’ye konuşan uzmanlar yangınların artmasının en kıymetli nedenini kontrol eksikliği olarak görüyor. Yangınların sıklığı, atık ithalatına paralel geri dönüşüm tesislerinin sayısındaki artışla da bağlantılı.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2020 yılı bilgilerine nazaran Türkiye’de atıkların yüzde 12’sinin geri dönüşümü sağlanırken yüzde 61’lik kısmı sistemli depolama tesislerinde bertaraf ediliyor. Ülke içinde geri dönüşüm oranı düşük olmasına karşın Avrupa’dan yapılan atık ithalatı ise yıllık 550-650 bin tonu buluyor.
Kasıtlı çıkarıldığına dair şüpheler
Çevre Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Selahattin Beyaz, yangınların kasıtlı çıkarıldığına dair kuşkulara dikkat çekiyor. DW Türkçe’ye konuşan Beyaz, “İthal edilen atıklardan geri dönüşümü olmayan fazlaca atık oluşması, bu atıkların bertaraf zorluk ve maliyetleri, geri dönüşüm tesislerine girişi yapılan atıklar ile bildirilen atık ölçüsü ortasındaki tutarsızlıkları gidermenin bir tekniği olarak geri dönüşüm tesislerinde kasıtlı yangın kuşkusunu de ortaya çıkarıyor” diyor.
Beyaz, geri dönüşüm tesislerine gelen ithal atıkların, bilhassa plastiklerin geri kazanım oranının birden fazla vakit çok düşük olduğunu belirterek oluşan atıkların depolama alanlarına, yol kenarlarına bırakıldığına yahut yakılarak yok edilmeye çalışıldığına işaret ediyor.
“Tesis sayısı 10 kat arttı”
2014-2018 yılları ortasında Etraf ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı olan etraf mühendisi Prof. Dr. Mustafa Öztürk de geri dönüşüm tesislerinin sayısının son 10 yılda 10 kat artış gösterdiğini belirterek geri dönüşüm tesislerinin sayısındaki artışla yangınlar ortasında doğrusal bir korelasyon olduğunu söylüyor.
DW Türkçe’ye konuşan Öztürk, “Tesislerin bu kadar çok olması yangınları tetikleyen ögelerden bir tanesi. İkincisi bu tesisler çevresel ve yangınla ilgili tedbirler alınmadan çalışıyor. Bu nedenle etrafa verdikleri ziyanlar önemli boyutlara ulaşmış durumda” diye konuşuyor.
Geri dönüşüm tesislerindeki yangınlar nedeniyle etrafa kanser yapan kirleticilerin salındığını belirten Öztürk, bu nedenle yangına karşı önemli tedbirler alınması gerektiğine işaret ediyor.
“AB normlarına uyulmuyor”
Bu mevzuda Avrupa Birliği normlarına nazaran alınması gereken tedbirlerin Türkiye’de geçerli olmadığını vurgulayan Profesör Öztürk’e nazaran plastik atık yangını ile ilgili uzmanlaşmış şahıslar, yangın tedbire ile ilgili gerekli prosedürlerin ve kuralların geri dönüşüm tesislerinde oluşup oluşmadığını denetim etmeli ve bu tesislere koşulları yerine getiriyorsa müsaade verilmeli.
Yangınla ilgili kontrollerin büyükşehir belediyelerinin sorumluluğunda olduğunu tabir eden Öztürk, “Büyükşehir belediyelerinin bu tesisleri yangınla ilgili önemli formda denetlemesi lazım. Çevresel bakımından da Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Vilayet Müdürlüğü ve Bakanlığın kendisinin denetlemesi gerekiyor” diyor.
Yangınlar neden çıkıyor?
Selahattin Beyaz, yangınların yüzde 40’ının elektrik, yüzde 30’unun sigara, yüzde 20’sinin açık ateş yahut ısı, yüzde 10’unun öbür nedenlerden kaynaklandığını tabir ediyor.
Kayda geçen yangınların yüzde 75’inin İstanbul, yüzde 25’inin Adana ve Kocaeli, yüzde 5’inin ise başka vilayetlerde meydana geldiğini söyleyen Beyaz, yapılan araştırmalarda her üç günde bir yangın çıktığının, birtakım geri dönüşüm tesislerin ise iki üç kere yandığının tespit edildiğine vurgu yapıyor. Bilhassa yaz aylarında yanıcı olan kâğıt, naylon üzere atıkların zaten tutuşarak yangına neden olduğunu lisana getiren Beyaz, yangından korunma önlemlerinin gereğince alınmadığının yangınların sonuçlarından anlaşıldığını belirtiyor.
Beyaz, “Yangınlara karşı önlemlerin alınamaması, bu yangınlarla ilgili tahlillerin üretilmemesi ve bu yangınların daima her yıl bir evvelki yıla nazaran iki katına yakın bir oranda artış göstermesi kabul edilebilir bir durum değil” diyor.
“Ayrıştırmadan ithal ediliyor”
Prof. Dr. Mustafa Öztürk’e nazaran ise yangınlar bir istikametiyle de ithal edilen plastik atıkların mevzuatta belirtilen standartlar ölçüsünde ayrıştırılmadan Türkiye’ye gönderildiğini gösteriyor. İngiltere’de yapılan tespitlerde yangınların yüzde 34-40’ının lityum pillerinden, yüzde 20-25 civarının ise çabuk alevlenebilir kimyasallardan kaynaklandığının ortaya çıktığına işaret eden Öztürk, “Lityum pillerinin havayla ve suyla temas etmesi yangına neden olur. Bu nedenle bu pillerin plastik atıkların içerisinden evvelce muhakkak ayrıştırılması gerekiyor. Yeniden kolay tutuşan kimyasallar evvelden ayıklanmıyorsa bu unsurlar tesislerde önemli yangınlar meydana getirir” diye konuşuyor.
“Milletin attığı çöpleri bile bırakmıyorlar toplayalım”
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
Meydana gelen yangınlar sonucunda PCB üzere kanser yapan kirleticilerin hâkim rüzgâr tarafında atmosfere salındığını, bu havayı soluyan insanların yavaş yavaş kanser hastalığının bir adayı olduğunu vurgulayan Öztürk, Avrupa ülkelerinde bu nedenle hastalanan şahısların bir maliyeti olduğunu söylüyor. “O maliyet o tesisi işletenden alınıyor. ‘Bu yangından sonra şu kadar insanın hayatıyla oynadın, bunun bedelini öde’ deniyor” diyen Öztürk, yangının olduğu yerlerde hudut pahaların üzerinde kirletici bulunursa bunun da temizlenmesi ve eski haline getirilmesi için tesisten önemli bedeller alındığına işaret ediyor.
Türkiye’de maliyet düşük
Öztürk, “Yani plastik atık geri dönüşüm tesisleri Avrupalı niçin kurmuyor, niçin genişletmiyor diye sorduğumuz vakit, Avrupalıların bir ton plastik atığa bu koşulları sağlamak için 150 dolar harcaması lazım. Türkiye’de ise 10 dolar, 20 dolar, hatta üstüne biraz da para alıyorlar. O denli olduğu için bende personellik ucuz, bende göçmen çalıştırmak mümkün ve etraf kirliliği, baca gazı salınımı çok var. Suların kirletilmesi kelam konusu. Ve böylelikle benim ülkemde plastik atık çöplüğü oluşuyor” diyor.
Türkiye’de şimdiye dek 30’a yakın geri dönüşüm tesisinin cezai yaptırıma uğradığını ve kapatıldığını söz eden Öztürk, mevzuatta cezaların kâfi olduğunu, asıl sorunun ise kontrolde yaşandığını vurguluyor. Öztürk, “Cezalar bana nazaran uygun. Fakat bütün olay kontrol ve yaptırım. Kontrol yapan da bu işin uzmanı olacak. Yaptırım yapan da bu işin uzmanı olacak ve yalnızca Adana bölgesinde değil Mersin, Kilis, Gaziantep, Kocaeli, İzmir bölgesinde de ve gibisi yerlerde de plastik atık geri dönüşüm tesisleri var. Yaptırım kâfi lakin kontrol yetersiz” diye konuşuyor.