Rusya’nın Ukrayna’nın işgali ile birlikte dünya genelinde doğal gaz problemi başa göstermeye başladı. Tüm dünyada doğal gazda yaşanan tedarik sorunu fiyatların yükselmesine neden oldu. Başta Avrupa ve ABD olmak üzere yeni tedarik ülke arayışına girdi.
ABD Lideri Joe Biden’ın önümüzdeki günlerde Ortadoğu’ya yapacağı ziyaret bu açıdan değer arz ediyor. Hem doğal gaz kaynakları hem de petrol konusunda belirleyici görüşmeler gerçekleştirecek muhtemelen.
Dünya genelinde yaşanan doğal gaz ve petrol meşakkatinin devam ettiği bu günlerde Biden’ın yapacağı ziyaretin güç alanına tesirini eski BOTAŞ Genel Müdürü Gökhan Yardım, Karar muharriri Semra Alkan’a kıymetlendirdi.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle birlikte doğal gaz ve petrol konusunda ülkeler yeni tahlil arayışına girdi. Bu bağlamda, ABD Lideri Joe Biden’ın 13-16 Temmuz’daki Orta Doğu ziyaretini nasıl okumak gerekir?
Biden 13-16 Temmuz tarihleri ortasında Orta Doğu’ya bir ziyaret gerçekleştirecek. Bu ziyaret Rusya zıddı cephe açısından kıymetli görülüyor. Neden? Zira Rusya ve Körfez ülkeleri vaktimizin en değerli eserlerinden bir tanesi olan petrolün değerli üreticileridir.
Petrol sanayisi tabiatı gereği döngüseldir. Yüksek fiyatlar yatırımları çeker, üretim artar ve fazla üretim natürel güçlü bir karlılıkla birlikte oluşur. Bir müddet sonra üretim fazlalığı sonucunda fiyatlar düşer, karlılık düşer ve sermaye bu yatırımlardan kaçar. Bunun sonucunda üretim düşer, üretim fikir talep artmaya devam ettiğinden ötürü da fiyatlar yükselir. Fiyatlar yükselince de sermaye tekrar oraya yatırım yapmaya başlar ve bu döngüsel olaylar devam eder.
“RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI GÜÇ PİYASALARININ ALTÜST OLMASINI HIZLANDIRDI”
2010-2020 yılları ortasında dünya ucuz ve bol ölçüde klâsik güce (kömür, petrol ve doğal gaz) alışmıştı. Güç kaynakları piyasalara uzun müddet ucuz ölçüde tedarik edildi ve ne yatırımcılar ne de tüketiciler güç piyasalarının geleceğini fazla düşünmedi, olağan ki güç piyasaları bir günde altüst olmadı. Yalnızca Rusya ile Ukrayna ortasındaki savaş bu süreçleri hızlandırdı. Geçmişte 1970’lerin birinci petrol krizinde, 2008 krizinde, tüm güç kıtlıklarında OPEC+ süratle devreye alınabilecek bol ölçüde yedek kapasite sağladı. Ama şu anda o kadar çok istenilmesine karşın yedek kapasite sağlanamıyor, zira bu kapasitenin olmadığı anlaşılıyor.
Açıkçası dünyada bilhassa yeşil siyasetlerden sonra bu döngü değişmeye başladı. Sermaye petrol ve doğal gaz yatırımlarına eski iştahlı davranışını göstermedi. Hatta daha yeni Avrupa Birliği, doğal gazı ve nükleeri sürdürülebilir güç siyasetlerinin bir kesimi kabul etti. Lakin doğal gazda birçok sınırlama var.
Rusya’nın Ukrayna’yı kısmen işgale başlaması ile Batı dünyası Rusya’ya karşı yaptırımlara başladı. Bu yaptırımlar başta kömür olmak üzere deniz yoluyla iletilen petrolü de kapsayacak formda genişletildi ve petrol fiyatları yükseldi. Avrupa’nın başta Almanya olmak üzere Rus doğal gazına olan bağımlılığından bahsetmemize gerek yok, artık en kolayından en bilgili ve ilgililere kadar hepimiz öğrendik.
Rusya, dünyanın kıymetli bir petrol ve petrol eserleri ihracatçısıdır. Geçen yıl Rusya dünya petrol üretiminin % 12,2 sini karşıladı. Bunun da büyük kısmını ihraç etti. Rusya’ya uygulanan petrol yaptırımları birinci etapta petrol fiyatlarını artırdı ve buna karşılık ABD kendi stratejik petrol rezervinin bir kısmını piyasaya sürmeye başladı. Lakin görüldü ki, bu arz petrol piyasasında büyük tesir yapmadı. Yalnızca fiyatların üst taraflı hareketini yavaşlattı. Rusya’ya uygulanan petrol yaptırımları şimdi AB boru çizgileri ile taşınan kısmı kapsamıyor. Rusya, Petrol İhraç eden Ülkeler Teşkilatı OPEC+ dediğimiz ülkeler kapsamında anılıyor ve şimdiye kadar başını Suudi Arabistan’ın çektiği OPEC üyesi ülkelerle birlikte hareket ediyor. Ancak Rusya tıpkı vakitte Basra Körfezi’nde ve Orta Doğu’da İran’ın da değerli bir müttefikidir. Suudi Arabistan ve Körfez ülkeleri ile İsrail, İran’ı bölgede kuşkuyla karşılıyor. Rusya’ya uygulanan ve daha da genişletilmesi düşünülen petrol ambargosu ABD’nin İran’la nükleer müzakerelerinin sonuçlandırılması ve İran’a karşı tavrın yumuşatılmasını ve İran petrollerinin dünya piyasalarına verilmesini gündeme getirdi. Doğal ki bu durum Suudi Arabistan ve Körfez ülkeleri ile İsrail açısından kuşkuyla karşılanıyor, fakat İran dünyanın değerli bir petrol üreticisidir. ABD daha geçen sene ambargo uyguladığı Venezüella’dan üretim yapılması ve uygulanan ambargonun kaldırılması için Amerikan şirketi Chevron’a müsaade verdi. Chevron, Venezüella yetkilileri ile görüşmelerini sürdürüyor.
Covid sonrası beklentilerin üzerinde seyreden petrol talebi ve piyasaya sürülen arzın hayal kırıklığı yaratması ile birlikte, Biden OPEC’den Kasım 2021’de ve yeniden Şubat 2022’de daha fazla petrol üretmelerini istedi ve her iki talepte yerine getirilmedi yahut getirilemedi. Birtakım analistlere nazaran; Suudi Arabistan liderliğindeki OPEC’in üretimi arttırmamayı seçtiğine inanılıyor. Mart 2022 prestijiyle her OPEC+ ülkesi kendine ayrılan kotanın altında üretim yapıyordu. Bu aslında pek alışılagelmiş bir şey değildi. Çekirdek OPEC ülkeleri müsaade verilenden yaklaşık 1 milyon varil/gün daha az üretim yaptılar ve geriye kalan üye ülkelerde 700.000 varil daha az ürettiler ve Mart ayında 3 milyar dolarlık bir gelirden olmuş oldular
Bu ülkeler neden üretimi arttırmadılar? Fiyatları yüksek tutarak Rusya’ya bir biçimde yardım ettikleri tezi da pek mantıklı değil. Zira Suudi Arabistan OPEC+’ın fiili başkanı olarak görülüyor. Rusya’ya kuşkucu yaklaşıyor, zira Rusya genelde İran’ın bir destekçisi, yani Rusya çeşitli vekâlet kavgalarında İran’ı destekliyor. Bu da Suudi Arabistan’ın çıkarlarına büsbütün alışılmamış. Her ne kadar Suudi idaresinin Biden ile olan münasebetleri Trump’a nazaran çok zayıf da olsa NATO ve Batı’nın ziyanına Rusya ile işbirliği yapması pek mantıklı değil. O vakit akla teknik sebepler geliyor. Yani Suudi Arabistan ve OPEC+ ülkeleri istemelerine karşın petrol üretimlerini arttırabilecek durumda değiller. İşte Biden tam bu vakitte evvel İsrail ve sonrada Suudi Arabistan’ı ziyaret edecek. ABD, klasik dost gördüğü ülkelerin nabzını tutacak, inanç tazeleyecek ve petrol üretimlerini arttırmalarını, Rusya’ya karşı birlikte hareket etmelerini, Batıyı desteklemelerini isteyecek.
“RUSYA ÜRETİMİ DURDURURSA PETROL FİYATLARININ NERELERE ÇIKACAĞI KESTİRİLEMİYOR”
Batı, dünya güç kaynaklarındaki fiyat artışlarının enflasyona yol açtığının ve bu yükselişin devam etmesinin ekonomilerde sakinliğe yol açacağının farkında ve deva arayışlarına devam ediyor. Tartışılan tekliflerden bir tanesi de Rus petrolünün fiyatını varil başına 40 ila 60 dolar ortasında sonlandırılması. G-7 ülkeleri ve AB, Rus petrolünü ithal etmeyi basamaklı olarak durdurmayı kabul etmesine karşın, Rusya öbür alıcılara indirimli fiyatla petrol ihracatına devam etti. Rusya’nın hâlihazırda petrolden günde 600 milyon dolardan fazla gelir elde ettiğine inanılıyor. Kaldı ki Rus petrolünün düşük fiyatla alınmasına müsaade edilmesi yahut sonlandırılması kararına Rusya’nın nasıl bir reaksiyon göstereceği de şimdi muhakkak değil. Eğer Rusya, bu karara reaksiyon olarak mevcut mali rezervlerine güvenip üretimini durdurursa petrol fiyatlarının nerelere çıkacağı kestirilemiyor.
Tüm bu belirttiğim görüşler çerçevesinde neler yapılacağı tartışılırken petrol fiyatları da yüksek seyrine devam ediyordu. Fakat CİTİ Kümenin yüksek petrol fiyatlarının dünyada resesyona sebep olacağı ve petrol fiyatlarının bu resesyona bağlı olarak 40-50 dolar bandına düşebileceğine dair hazırladığı rapor, petrol fiyatlarını tekrar 100$/varil bandına çekti.
“BİDEN’IN ORTA DOĞU ZİYARETİNİN HEDEFİ RUSYA’NIN PETROL GELİRLERİNİ AZALTMAK”
Sonuç itibariyle, Biden’ın Orta Doğu ziyaretinin gayesi Rusya’nın petrol konusundaki gelirlerini azaltmak. Bunu yaparken dünya petrol fiyatlarını arttırmadan Batının ziyan görmesini önlemek, Rusya dışı olabilecek mümkün bütün petrol arzının piyasaya sürülmesini sağlamak. Bir müddettir çeşitli politik sebeplerle mevcut ABD idaresine soğuk duran Orta Doğu’yu klâsik çizgiye çekip Batı ile bağlantılarını pekiştirmek.
Rusya’nın vanayı kapatmasıyla birlikte Avrupa Birliği ülkeleri tedbirler almaya çalışıyor. Çünkü kömürle çalışan elektrik santralleri de yine gündemde. Alınan tedbirler kâfi olur mu? Ayrıyeten bizde de önümüzdeki kış için ne üzere tedbirler alınabilir?
22 Şubat tarihinde Rusya’nın Ukrayna’nın doğusundaki iki bölgenin bağımsızlığını tanımasından sonra Almanya Kuzey Akım 2 Boru Çizgisini iptal etti. 24 Şubat tarihinde ise Rusya, Ukrayna’ya karşı askeri harekâta başladı. 8 Mart tarihinde Avrupa Kurulu, Rus güç kaynaklarından kurtulma siyasetlerini amaçlayan REPowerEU (Avrupa’nın tekrar güçlenmesi) strateji dokümanını yayınladı. Rusya’ya uygulanan yaptırımlara karşı Rusya’da dost olarak gördüğü ülkeler dışında Ruble ile ödeme sistemini 1 Nisan tarihi itibariyle devreye soktu. Ruble ile ödemeyi kabul etmeyen Polonya ile Bulgaristan’ın doğal gazını 27 Nisan’da, Finlandiya’nın gazını 21 Mayıs’ta, 31 Mayıs’ta Hollanda’nın GasTerra, 1 Haziran’da da Danimarka’nın Orsted ve Almanya’daki Shell Güç Avrupa’nın gazını kesti. Kanada Kuzey Akım 1 Boru Çizgisinde kullanılan bakım için gönderilen kompresörlerin bakım sonrası iadesini ambargoyu münasebet göstererek durdurmuştu. Rusya buna Kuzey Akım 1 üzerinden Almanya’ya gaz akışını teknik sebepleri münasebet göstererek azaltmıştı. Kanada’nın bu kompresörleri bakım sonrası iade edeceğini öğreniyoruz. Artık de Kuzey Akım 1 Boru Sınırında planlı bakım çalışması sebebiyle gaz akışı bir hafta mühletle kesildi. Gazprom tarafından bu gazın tekrar açılmaması Almanya’yı çok korkutuyor. Almanya ile bir arada tüm Avrupa ülkeleri gazımız büsbütün kesilir ve verilmezse kışın ne yaparız diye büyük bir kaygı ve tereddüt içindeler. Türkiye’de de Türk Akım Boru Çizgisinde bir hafta planlı bakım çalışması yapıldı, sonrasında gaz akışı devam etti. Açıkçası Rusya’nın Avrupa’ya gaz akışını sıfır yapmasından en çok ziyanı kendisi görür ve bütün mermilerini bitirmiş olur. Elinde öteki silah kalmaz. Gaz ölçüsünü azaltmayı ise farklı çerçevede pahalandırmak lazım. Karşı tarafta gerilim yaratıyor, fiyatlar artıyor. Çok daha tesirli olduğunu düşünüyorum.
Avrupa, REPowerEU stratejik evrakı çerçevesinde kış gelmeden evvel yeraltı depolarını doldurmaya çalışıyor. Strateji evrakına nazaran, 1 Kasım tarihinden evvel yeraltı depolarının bu yıl % 80, önümüzdeki yıldan itibaren % 90 doldurulması gerekiyor. En son baktığım datalara nazaran, depoların doluluk oranı % 60. Lakin Rusya’da çeşitli mazeretlerle haklı yahut haksız Avrupa’ya sevk ettiği doğal gazın akışını azaltıyor ve depoların kış gelmeden evvel doldurulmasını önlemeye çalışıyor. REPowerEU, aslında AB’nin yeşil siyasetleri çerçevesinde kıymetlendirilmesi gereken bir doküman. Yani hedef Rus güç kaynaklarına bağımlılığı azaltırken yeşil siyasetleri daha tesirli uygulamaktır. Almanya güçte ikaz kademesinde diyebiliriz. Halkın enerjiyi daha tasarruflu kullanmasını, hatta duşta dahi az müddet kalmalarını tavsiye ediyor. Tarihin garip cilvesi diyebiliriz. Koalisyon ortağı Almanya Yeşiller Partisi, kömür santrallarının devreye alınmasının hazırlıklarını yapıyor. Kömürün kullanılmamasının alternatifi elektriksizlik ve endüstrinin durması manasına geliyor. Yani kışın güçsüz kalmamak maksadıyla Avrupa’da kömür santrallarının devreye alınması, eski ve durdurulan nükleer santralların olabilirse devreye alınmasının hazırlıkları yapılıyor.
“DÜNYADA ÖZGÜR DOĞAL GAZIN SEMBOLÜ OLAN LNG TEDARİKİNİN BÜYÜK RAKİBİ ÇİN’DİR”
Hane halkı için de Rus boru çizgileri ile doğal gaz alımına alternatif olmak üzere FSRU (yüzer sıvılaştırılmış doğal gaz) tesislerinin kış gelmeden evvel devreye alınmasına çalışılıyor. Avrupa’da savaşın başlamasından sonra yaklaşık 20 FSRU terminali planlandı. Almanya, birinci terminalin bu kış devreye gireceğini açıkladı. Bunu, öteki üç FSRU terminali takip edecek. İtalyan Snam’da FSRU gemisi satın aldı ve devreye alacak. Ancak bütün dünyada özgür doğal gazın sembolü olan LNG tedarikinin büyük rakibi var; Çin. Çin, 2023 yılında 10 yeni FSRU tesisinin devreye almak istiyor. Bu sene Amerikan LNG’si Avrupa’da Rus doğal gaz tedarik ölçüsünü vakit zaman geçti. Fakat dünyada bu kadar LNG talebindeki artışa paralel hatta daha çok LNG üretim tesisi yapılmalı ki LNG fiyatları düşsün. Önümüzdeki kış talep patlaması sebebiyle spot LNG fiyatlarının yeni tavanlar yapması bekleniyor.
Biz ise, kaynak çeşitlendirmesi açısından nispeten çok daha âlâ durumdayız. Rusya’ya karşı yaptırımlara katılmadık. Avrupa’nın doğal gazının bir kısmı Türkiye üzerinden gidiyor. Hatta geçenlerde İtalya Başbakanı’nın ziyaretinde TANAP üzerinden İtalya’ya giden Azeri gazı ölçüsünün arttırılmasının da gündeme geldiğini iddia ediyorum. Yenilenebilir güç yatırımları artarak devam ediyor, fakat bizim de farklı sıkıntılarımız var. Açıkçası meselelerimizin temeli ekonomik…
“ELEKTRİK PİYASASINDA İSTİKRARLAR BOZULDU”
Elektrik piyasasında istikrarlar bozuldu. Elektrik üreticileri 1 Temmuz’da getirilen avans ödeme sistem değişiklikleri ile (GÖS: Gün öncesi ödeme) sistem kasvete giriyor. Elektrik üreticileri ödeme sorunu yaşamaya başlıyor. İlkbaharda geçen seneye nazaran daha çok su gelirlerine sahip olmamıza yani daha ucuz elektrik üretmemize karşın tüketiciler olarak bundan yararlanamadık. Ortadaki fark misyonlu tedarik şirketlerinin geçmiş yıl açıklarını kapatmaya kullanılıyor.
2021 yılı sonunda biten kontratlarımızın bir kısmını fiyat formüllerinin içerisine spot fiyatları dâhil ederek uzattık. Spot fiyatların yüksek seyretmesi sebebiyle uzun devirli alım fiyatlarımız arttı. Bir kısım kontratımızı da uzatamadık. Uzatamadığımız doğal gaz kontratlarının muadil ölçüsü doğal gaz için spot piyasadan doğal gaz almamız gerekiyor ve artan konut tüketimi kış aylarında daha çok spot LNG almamıza yol açıyor. Bu da güç faturamızın dolar cinsinden artması manasına geliyor. Yani bizim hem finansal hem de dünya güç piyasasının yansımaları olarak yapısal sorunlarımız var. Kışın spot LNG bulmak sıkıntı ve çok yüksek fiyatlı olacak. Bunların şimdiden karşılanması, mutabakatlarının yapılması gerekecek.
Yeraltı depolarının kış gelmeden tam doldurulması dikkat etmemiz gereken değerli bir nokta. Silivri Yeraltı Deposu’nun %63’ü, Tuz Gölü Yeraltı Deposu’nun da %52’si dolu. Kışa girmeden yeraltı depolarımızı doldurmamız gerekiyor. Burada yeraltı deposundan bahsediyorum. LNG Terminalindeki LNG depoları da mevzuat açısından depo olarak geçiyor ancak stratejik olarak yeraltı depoları ile LNG depoları farklı pahalandırmak lazım. Bana LNG depoları da dahil edilerek “depolarımız dolu” diye karşılık veriliyor. Yeni bir LNG kargosunu alabilmek için bir gemi hacmindeki LNG deposunu boşaltmanız lazım, yani bunlar hareketli depolardır Lakin yeraltı deposundaki hacim orada duruyor, gereksiniminiz olduğu anda kullanıyorsunuz. O açıdan sürekli yeraltı depoları hacminden bahsediyorum. REPowerEU da yeraltı gaz depolarından bahsediyor. Sonuç olarak, bizim de kış için arz planlamamızı tekrar İran yahut öteki kaynaklardan kesinti olabilecekmiş üzere alternatifli olarak hazırlamamız, spot alım anlaşmalarımızı sonuçlandırmamız, yeraltı gaz depolarını doldurmamız, çift yakıtlı doğal gaz santrallarımızın alternatif yakıtlarını tedarik etmemiz, ithal kömür santrallarının kömür gereksinimlerini sevkiyata bağlamamız lazım. Elektrik dağıtım bölgelerinin iletim çizgilerinin bakım tamirlerini ve yenileme yatırımlarını da kış gelmeden bitirmemiz gerekiyor.
Enerji güvenliği açısından Avrupa ve genel olarak dünya bir dönemeçte denilebilir mi?
Enerji güvenliği açısından Avrupa ve dünya bir dönemeçte diyebiliriz. Aslında bu dönemeç, Avrupa için daha sert, masraflı ve acılı oluyor. Yüksek enflasyon ve İngiltere’de değişen bir hükümet gördük. Avrupa bir müddettir yeşil siyasetlerin peşinde çok sert gidiyor. Aslında hepimiz yeşil siyasetleri destekliyoruz, ancak bunu sloganlar çerçevesine sokmamalıyız. Sonuçta, yeşil güç şu anda daima ve inançlı değil. O yüzden de kesinlikle daima ve tertipli güçle ki buna en uygun yakıtlar doğal gaz ve nükleer ile desteklenmesi gerekirdi. Hakikaten Avrupa Parlamentosu’nda sonunda doğal gaz ve nükleer gücün yeşil siyasetler çerçevesinde olduğunu kabul etti. Lakin bu karar çok detaylı şartlar içeriyor. Doğal gaz fosil bir yakıttır fakat kimi ülkelerin yeşil iktisada geçiş yolunda bir “Geçiş Yakıtıdır” diyoruz.
Hatta birtakım Avrupa ülkeleri ebediyen gücün hür piyasa modeli çerçevesinde özel dal tarafından yapılması konusunu bile tartışmalı hale getirdi. Fransız hükümeti, mali açıdan uğraş eden nükleer devi EDF’nin tam denetimini ele geçirirken, Almanya bu hafta Uniper üzere kendi güç şirketlerini kurtarmak için yasalar çıkardı. Amaç güçsüz kalmamak. Gerekirse güç şirketlerini devlet bünyesine almaya çalışıyorlar.
Uzun yıllardır söylediğimiz, aslında da hepimizin bildiği yumurtaları tek sepete koymama söylemi güç siyasetlerinde da geçerli. Yani kaynak ve ülke çeşitliliğini dikkate almak gerekiyor. Bunu yaparken de ekonomik ve etrafla barışık siyasetleri temel almak kıymetlidir. Bunun reçetesi kaynak bazında ülkelerin coğrafik durumuna, komşularıyla bağlarına vs. birçok etmene bağlı. Tek bir reçetesi yok doğrusu… Yani % 20 nükleer, % 20 güneş, % 20 rüzgâr, % 20 hidrolik, % 20 doğal gaz üzere ülkü bir karışımı yok, hatta sıkıntı. Ülke kuralları, kaynaklarınız, komşularınızla münasebetleriniz, bulunduğunuz coğrafya bunu sağlar. Avrupa burada tahminen çoka kaçtı, Rusya’ya fazla bağlandı denilebilir ancak bu bağlılık ebediyen iki istikametli olur. Karşı tarafta sizden öbür şeyler alır. O açıdan bundan sonra güç kaynaklarında daha dikkatli olacaklardır diyebiliriz. Hatta sizin elinizde olmadan diğer bir ülkenin davranışı sizin politikalarınızın dün gerçek olsa bile bugün yanlış diye kıymetlendirilmesine yol açabilir. Güç siyasetlerinde değişmeyen tek bir gerçek biliyorum. O da ne kadar ucuz olursa olsun, gücün tasarruflu ve verimli kullanılmasıdır. Bu değişmeyen bir gerçektir.
Haziran 2021’de açıklanan Karadeniz’deki doğal gaz keşfi ve en son Adana’da bulunan petrol rezervinin güçteki bağımlılığımıza tesiri nedir?
Karadeniz’deki doğal gaz keşfimiz değerli. Lakin yılda 60 milyar m3 doğal gaz tüketen bir ülke için yıllık 20-25 milyar m3 arz ki bu arzın 2027 yılından sonra olabileceği belirtiliyor. Hasebiyle, belirtilen doğal gaz keşfinin güç problemimizi çözeceği, konutlarımızda ucuz doğal gaz kullanacağımız konusunda beklenti yaratılmasını hakikat bulmuyorum. Kaldı ki gazın kullanıma verileceği Filyos Tesisleri çıkışındaki maliyeti ne olacak, bu bahiste da hiçbir açıklama yapılmadı. Karadeniz gazı ulusal servetimizdir, bunun siyaseti olmaz. Vazifede kim olursa birebir şevk ve gayretle çalışacak ve ülke iktisadına bu gazı kazandıracaktır.
“ADANA’DA BULUNAN PETROL REZERVİ ŞİMDİ KEİŞF DEĞİL”
Adana’da bulunduğu söz edilen petrol ise şimdi keşif değildir. Yani ortada şimdi bir rezerv yok. Şayet bu keşif yapılmış bir rezervse, bu keşifle ilgili ayrıntı bilgi verilmelidir. İktisadı nedir? Petrol su oranı nedir. Bekleyerek mi, daima mi üretim yapılıyor. Bu bölgede birçok yerde petrol sızıntıları vardır. Burası asıl rezervden gelen bir petrol birikim yeridir. Jeoloji mühendislerinin tabiriyle “Meteorik sularla yıkanmış yüzeye çok yakın bir petrol birikintisinden bahsediyoruz.” Bu kadar yüzeye yakın bir yerde hele ki bölgedeki çok fazla olan fayları dikkate aldığımız vakit çok daha derinlerdeki ana rezervi bulmadan bir keşiften bahsetmek çok güç. Bu tip iktisadı düşük bile olsa bütün bölgede gerçek rezerv olan yerleri aramak lazım. Bölgede petrol var. Gerçek rezervi bulmak lazım.