25 Ekim’de Resmi Gazete’de yayımlanarak onaylanan 2024 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’na nazaran AKP, maden kanununda yapacağı değişiklikle maden arama faaliyetlerini “kamu faydasına faaliyet” olarak tanımlamayı ve madencilik faaliyetlerini kolaylaştırarak vereceği maden ruhsatı sayısını artırmayı planlıyor.
Resmi datalara nazaran 2008’den bu yana Türkiye genelinde 386 bin maden ruhsatı verildi. Uzmanlara nazaran planlanan mevzuat değişikliği ile atılacak adımlar, tarım alanları, meralar ve ormanların madenlere açılmasını hızlandıracak.
Programda, “Enerji ve Natürel Kaynaklar Bakanlığı tarafından Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü iş birliği ile her bir maden kümesinin özelliklerini ve muhtaçlıklarını gözetecek biçimde yeni bir maden kanunu hazırlanacaktır” denilerek yeni mevzuatta maden arama faaliyetlerinin “kamu faydasına faaliyet” olarak tanımlanacağı bilgisi veriliyor.
Tarım alanları tehlikede
DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekoloji Anabilim Kolu’ndan Prof. Dr. Doğanay Tolunay, halihazırda tarım ve orman alanlarında maden arama faaliyetlerinin müsaade süreçlerinin epeyce kolay olduğunu tabir ederek Ormanlar için Orman Genel Müdürlüğü ve meralar için Tarım ve Orman Vilayet Müdürlükleri tarafından maden arama ve işletme müsaadesi verildiğini söylüyor.
Tarım alanlarında maden arama müsaadesi verilebilmesi için ise 5403 sayılı Toprak Muhafaza ve Arazi Kullanımı Kanunu mucibince kamu faydası kararı olması gerekiyor.
Kamu faydası bulunan maden işletmelerine Toprak Müdafaa Konseyleri’nin onay verdiğini aktaran Tolunay, “Madencilik faaliyetinin kamu faydası olduğu kararı, özel bireylere ilişkin taşınmazların kamulaştırılması için gerekli. Mevcut kurallarda tarım alanlarında maden arama çalışmalarında kamu faydası kararı alınamadığı için bir kamulaştırma ve maden araması yapılamıyor” diyor.
Tarım alanlarının korunması açısından maden arama için kamulaştırma yapılamamasının kıymetine işaret eden Tolunay, bunun maden şirketleri için bir sorun olduğunu belirterek ekliyor: “Ve kendi açılarından sorun olan bu durumun giderilmesi ismine mevzuatın değiştirilmesi için Cumhurbaşkanlığı nezdinde teşebbüslerde bulunuldukları ve bunda başarılı oldukları anlaşılıyor.”
Tolunay, maden şirketlerinin Türkiye’nin maden ve güce gereksinimi bulunduğunu, istihdam ve ihracat yaptıklarını sav ederek, güçlü lobicilik faaliyetleriyle taleplerini gerçekleştirebildiklerine işaret ediyor.
“Bu kurumsal düzenek Anayasa’ya aykırı”
Cumhurbaşkanlığı Programı’na nazaran madencilik faaliyetlerinde müsaade, ruhsat ve lisans süreçlerinin elektronik ortamda gerçekleştirilmesine yönelik altyapı geliştirilmesi ve böylelikle bürokratik süreçlerin hızlandırılması da hedefleniyor.
Enerji ve sanayi bölümlerinin hammadde gereksinimini karşılamak üzere daha fazla maden arama faaliyeti yapılacağı söz edilen programa nazaran başta linyit olmak üzere jeotermal ve kaya gazı üzere yüksek potansiyeli bulunan yerli kaynaklara yönelik arama, üretim ve Ar-Ge faaliyetleri artırılacak.
Hazırlanacak yeni mevzuatla müsaade süreçlerinin kolaylaştırılması ve yatırımcı üzerindeki idari ve mali yüklerin azaltılması planlanıyor.
Programa nazaran, hazırlanacak yeni mevzuatla, orman, su, maden, jeotermal, petrol ve doğal gaz üzere alışılmış kaynak alanlarında müsaade süreçlerinin tek elden yönetilebilmesi ve bürokratik süreçlerin azaltılması için üst seviyede kurumsal sistem oluşturulacak. Kurulacak üst düzenekte sorumlu kuruluş, Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanlığı olacak.
“Bu kurumsal düzenek öncelikle Anayasaya aykırı” diyen Doğanay Tolunay, Anayasa’nın 169. Maddesi’ne nazaran “devlet ormanları, kanuna nazaran devletçe yönetilir ve işletilir” diyor. Orman Kanunu’nda ise “Devlet ormanlarına ve Devlet ormanı sayılan yerlere ilişkin her çeşit işler Orman Genel Müdürlüğü’nce yapılır ve yaptırılır” dendiğini tabir eden Tolunay, planlanan düzeneğin Orman Genel Müdürlüğü’nden farklı olarak orman alanlarında yapılacak faaliyetlere müsaade vereceği için maddelere uymadığına dikkat çekiyor.
Benzer durumun tarım ve mera alanları için de kelam konusu olduğunu lisana getiren Tolunay, mevcut durumda tarım, orman, mera alanları ve su kaynaklarını korumakla vazifeli kurumların bu alanlara madencilik müsaadelerinin tesirlerini kendilerinin değerlendirdiğini ve kimi durumlarda müsaade vermediğini söylüyor.
“Su ve besin garantisi daha önemli”
“Kurulmak istenen üst düzenek müddetlerin kısaltılmasını öncelik olarak alacağı için maden müsaadeleri, çevresel tesirleri gereğince değerlendirilmeden verilebilir” diyen Tolunay, ekliyor: “Diğer yandan bu düzenek Güç ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı altında kurulacağı için güç ve madencilik bakış açısının hakim olacağını ve çabucak her talebe onay verileceğini kestirim etmek güç olmayacaktır.”
Programın özetle madencilik arama ve işletme faaliyetlerinin kolaylaştırılmasına yönelik olduğunu lakin Türkiye’nin madenler kadar orman, tarım ve mera alanlarına da gereksinimi olduğunu vurgulayan Tolunay, 2012-2022 ortasında 110 bin hektar orman alanında madencilik müsaadesi verildiğini, madencilik yapılan tarım ve orman alanlarıyla ilgili ise bir data bulunmadığını söylüyor.
Prof. Tolunay, madencilik faaliyetleri, karbon yutak alanları olan orman, tarım ve mera alanlarına ziyan verdiği için sera gazı emisyonlarının da arttığına, yalnızca 2012-2022 ortasında madenlerden verilen müsaadelerle orman alanlarından yıllık 3 milyon ton CO2 muadili bir emisyon oluştuğuna işaret ediyor.
“Ekilen tarım alanlarının daima azaldığı ve iklim değişikliğiyle birlikte kuraklıkların daha sık ve şiddetli yaşandığı ülkemizde su ve besin garantisinin sağlanması madencilikten çok daha önemli” diyen Tolunay, madenlerin, tarım ve mera alanlarıyla su kaynaklarına ziyan vermeden ve tükenebilir kaynaklar oldukları için ülke gereksinimi kadar çıkarılmasını sağlayacak siyasetlere gereksinim olduğunu vurguluyor.
Çevre gayreti nasıl etkilenecek?
Peki yapılması planlanan mevzuat değişikliği, Akbelen Ormanı başta olmak üzere Türkiye’nin dört bir yanında çevreyi tehdit eden projelere karşı yürütülen çabayı nasıl etkileyecek?
Muğla 1. Yönetim Mahkemesi, yaklaşık iki hafta evvel Akbelen Ormanı’ndaki maden ocağı için Limak Holding ve IC Holding’in iştiraki YK Güç’e verilen müsaade ve ruhsatın iptaline dair açılan iki davayı reddederken kararın münasebetinde, ormana maden ocağı kurulmasında “kamu yararı” olduğunu savundu.
Akbelen’de ağaç bölümüne karşı çıkan bölge halkının avukatı İsmail Hakkı Atal, mahkemenin kanunlar ve Anayasa’yı görmezden gelindiğine işaret ederek kararı istinaf mahkemesine taşıdıklarını duyurdu.
DW Türkçe’ye konuşan Atal, açtıkları bütün davalarda mahkemeleri, şirketlerin halk ve etraf sıhhatine verdikleri ziyan üzerinden zorladıklarını lakin kararların soyut bir biçimde sunulan kamu faydası kavramının gerisine sığınılarak alındığını söylüyor.
Kamu faydası için halkın menfaatinin kelam konusu olması gerektiğini vurgulayan Atal, ekliyor: “Türkiye’de madencilik kesiminde kamu faydası ardına saklanan menfaat, maden şirketlerinin ticari yararı. Devlet de çıkartmıyor bu madenleri. Şirketler alıyorlar, çıkartıyorlar, ülkenin tarımını, toprağını, havasını, suyunu zehirleyip gidiyorlar.”
“Halk sıhhati ziyanı varsa kamu faydası yoktur”
Atal’a nazaran tabiata ve insan sıhhatine ziyan veren bir madencilik ya da ticari faaliyetle ilgili toplumsal maliyet tahlili yapıldığında, bu faaliyetlerin yok ettiği tarım toprakları, buradan elde edilen tarım geliri, yok edilen su havzalarına duyulan muhtaçlık ya da yol açtığı sıhhat problemleri nedeniyle devletin yaptığı sıhhat harcamaları toplanıp ticari yararla yan yana koyulduğunda ortada devasa farklar çıkıyor.
Avrupa Sağlık ve Etraf Birliği’nin (HEAL) çalışmasına nazaran Yeniköy ve Kemerköy Termik Santrali’nin Türkiye’ye yıllık sıhhat maliyetinin 44 milyar lira olduğunu, şirketin kendi ticari karının ise 200 milyon lirada kaldığını belirten Atal, halk sıhhatinin ziyan gördüğü yerde dünyanın en büyük paraları dahi kazanılsa bir kamu faydasının kelam konusu olamayacağını, insanları öldüren bir ekonomik ticari faaliyete müsaade verilemeyeceğini vurguluyor.
Anayasa’nın ve kanunların yönetmeliklerden evvel geldiğini, öbür taraftan kanunlar ortasında da daha evvel çıkartılmış olan kanunların uygulama önceliği olduğunu hatırlatan Atal, “Demek ki iktidarın eli çok rahat değil ki madenlerin işgal sürecini artırmak için bir yasal altyapı hazırlıyor” sözlerini kullanıyor.
Kaç hektar orman madenlere açıldı?
Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı Orman Genel Müdürlüğü’nün bilgilerine nazaran 2012-2022 yıllarını kapsayan son 10 yılda 109 bin 884 hektar orman madencilik faaliyetine açıldı.
Orman Genel Müdürlüğü’nün 2022 Orman İstatistiklerine nazaran geçen yıl 8 bin 406 hektar ormanda madencilik müsaadesi verildi. Bu müsaadelerin 3 bin 736 hektarını maden açık işletmeleri, 3 bin 298 hektarını maden altyapı tesisleri, 1003 hektarını hammadde üretimi, 253 hektarını maden arama faaliyetleri oluşturdu. Son 10 yılda yalnızca maden arama faaliyeti için verilen müsaadeler ise 3 bin 127 hektarı buldu.
15 yılda 386 bin maden ruhsatı
İsmail Hakkı Atal, 1923’ten 2002 yılına dek geçen 80 yılda Türkiye genelinde toplam 1186 maden ruhsatı verilirken, Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü’nün bilgilerine nazaran 2008-2023 ortasındaki son 15 yılda ruhsat sayısının 386 bine çıktığını söylüyor.
2005’ten bu yana şeker pancarı kotası vs üzere uygulamalarla köylüleri fakirleştirmek üzerine bir siyaset yürütüldüğünü, bu siyasete paralel köylülerin ekmekten vazgeçtiğini ve tarım alanlarının madenciliğe açıldığını söz eden Atal, “2005’te Tarım Bakanlığı, Avrupa Birliği’ne kırsal nüfusu 10 yıl içinde 25 milyon bireyden 5 milyona indirme taahhüdü verdi. Köylü nüfusu o tarihten bu yana 15 milyona indi” diyor.
Avukat Atal, “AKP, Türkiye’nin karnındaki harakiri bıçağıdır. Türkiye’yi yavaş yavaş öldürüyor” sözlerini kullanıyor.