İktidara yakın A Para televizyonu tarafından Ekim ayının son günü düzenlenen Finansın Geleceği Doruğu’na İş Bankası Genel Müdürü Hakan Aran’ın iktisat siyasetlerine yönelik tenkitleri damga vurdu.
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin de bulunduğu salona hitabında Ortan, “Kredinin ucuzlamasına karşın krediye erişim güçleşiyorsa bunun kimseye bir yararı yok” dedi. Ortan, bir taraftan büyümeyi desteklemek ismine faizler indirilirken, başka yanda bankaların kredi verme kapasitesinin azaltılmasına reaksiyon gösterdi.
Bankalar ve iktisat idaresi ortasındaki ayrılığa dair DW Türkçe’ye değerlendirmede bulunan uzmanlar, para siyasetindeki çelişkilere dikkat çekti.
Kredi sorunu neden yaşanıyor?
Ekonomistlere nazaran, siyasi bedel ödeyeceği telaşıyla faiz siyasetinden geri adım atamayan hükümet, enflasyonu dizginlemek için kredi musluklarını kısmayı tercih etti. Lakin bu sefer de işletmeler zora girdi.
Yaşanan sorunun kaçınılmaz olduğunu savunan ekonomist Güldem Atabay, “Yapay bir biçimde siyaset faizini düşürdükten sonra piyasa faizlerini de bu düzeye çekmek için alınan makro ihtiyati tedbirler eninde sonunda kredi dar boğazı yaratacaktı. O basamağa geldik” diye konuştu.
Normalde faizler düştüğünde krediye erişimin kolaylaşmasının bekleneceğini kaydeden TOBB Türkiye Hazır Giysi ve Konfeksiyon Sanayii Meclis Lideri Onur Fayat ise, “Bizde tam aykırısı oldu. Siyaset faizi düştüğü halde endüstricinin paraya daha sıkıntı ulaştığını, düşen faize karşın daha az kredi vermeleri istikametinde bankalara talimatlar verildiğini görüyoruz” dedi.
Finansmana erişimin epey güçleştiğini anlatan İstanbul Tüccarlar Kulübü Lideri İlker Önel de şirketlerin dayanacak gücü kalmadığı görüşünde.
Bakan Nebati’den yanıt
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) bilgilerine nazaran 2022’nin birinci dokuz ayında, evvelki yılın birebir devrine kıyasla kapanan şirket sayısı yüzde 62,7 arttı. Önel, enflasyon yüzünden halkın satın alma gücünün düştüğü bir ortamda kredi hacimlerinin daraltılmasının kapanan şirket sayısındaki artışı tetiklediğini lisana getirdi. Önel ayrıyeten, şirketlerin artık uzun vadeli ve sabit faizli krediye erişemediklerini de kaydederek, bunun iş yapma kapasitelerini olumsuz etkilediğini belirtti.
Çarşamba günü başlayan Müsiad Expo 2022 fuarı açılışında iş dünyasından gelen tenkitlere cevap veren Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, “Kredilerdeki söylemlerinizi haklı ve gerçek kabul ediyoruz” dedi. Bakan Nebati, krediye erişim ve vadelerin kısa tutulması üzere sıkıntıların “gelip geçici” olduğunu savundu.
Hükümet neyi amaçlıyor?
İktidar, büyümeyi sürdürmek gayesiyle yüksek enflasyona karşın Merkez Bankası’nı faizleri düşürmeye zorluyor. Fakat büyümenin öncü göstergelerindenden imalat sanayi satın alma yöneticileri endeksi (PMI), Ekim’de 46.4’e gerileyerek pandemiden bu yana en düşük düzeye geldi. İmalat sanayi sekiz aydır üst üste daralıyor.
Ekonomistlere nazaran, Ukrayna savaşanın neden olduğu şok, “pandemi sonrası ihracat patlaması yaşanacak” beklentisini boşa çıkardı. Türkiye’nin en değerli pazarlarında talep daralınca fabrikalar durmaya başladı.
“Belki o kadar sert olmasa da pandemiyle misal bir durum oldu” diyen Fayat, bilgilerin yavaşlamanın süreceğine işaret ettiğini kaydetti.
Galatasaray Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Doçent Hekim Cet Özkaya’ya nazaran de hükümet, pandemi periyodunda biriken global talebe karşılık vermek amacıyla ihracatı arttırıcı tedbirler aldı. Lakin talebin hiç kesilmeyeceğini düşünmek kusurluydu.
“Küresel ölçekte iki yıl kapalı kalmış hane halkından talep geldi. Bu bizi sanayi üretiminde yaklaşık sekiz ay boyunca yüzde 10 civarında artış suratına ulaştırdı. Artık geldiğimiz noktada ise sanayi üretiminin azaldığını ve düşüşün devam edeceğini görüyoruz.”
Enflasyon önlemi
Türkiye içinde de bir yılda yüzde 19’dan 83 buçuğa tırmanan enflasyon, yerli tükecinin alışveriş iştahını azalttı.
“Enflasyonun çok yüksek bir düzeyde olması, faiz indirimlerine karşın kredi sisteminin çalıştırılmaması gereksinimini beraberinde getiriyor” diyen Ekonomist Arda Tunca’ya nazaran iktidar, yüksek enflasyonun önüne bu formda geçmeye çalışıyor.
Enflasyonla gayret için kredi hacimlerinin daraltılmasının gerçek olduğunu kaydeden uzmanlara nazaran asıl sorun, birbiriyle çelişen iki siyasetin birebir anda uygulanmasında.
Faiz siyasetinde çok ısrar eden hükümetin buradan dönemediğini söyleyen Tunca, “Merkez Bankası üzerinden uygulanan siyasetlerle buraya gelindi, artık bunu düzeltiyorum demek çok büyük siyasi risk” dedi.
Seçim hesabı mı yapılıyor?
Halihazırda döviz mevduatı belirlenen limitleri aşan bankalar, gerçek faizin çok altındaki oranlardan tahvil almaya zorlanıyor. Bankalara yönelik bu önlemle Hazine’ye aktarılan kaynağın, yaklaşan seçimlerde kullanılacağı tez ediliyor.
“Bankaların tahvil alması demek Hazine’ye uygun imkanlı borç vermeleri demek. Siyaset faizinin düşürülmesindeki niyet da Hazine’nin ucuza borçlanmasını sağlamak” diyen Dr. Özkaya, bu iki tedbirle kamunun borçlanma kapasitesinin arttırıldığı ve bunun seçim öncesi harcamalar yoluyla büyümenin desteklenmesi için kullanılacağı görüşünde.
BDDK ve Merkez Bankası düzenlemeleri gereği bankalar, yabancı para mevduatlarının yüzde 5’ine kadar tahvil tutmak zorunda. Yeni yıldan itibaren TL mevduat oranı yüzde 50’nin altında kalırsa ek 2 puan daha tahvil alımı yapmak zorundalar. Ayrıyeten ihracat ve yatırım emelli olmayan ticari kredi kullandırmaları durumunda, sağlanan finansmanın yüzde 30’u oranında tahvil tutma kaidesi bulunuyor.
Reel faizin çok altında getiri sağlayan bu kağıtların satışıyla elde edilen gelirin hükümet için ucuz finansman kaynağı olduğunu kaydeden Atabay ise “İktidar kamu harcamalarıyla seçim yatırımı yapacak. Bu da ucuz finansman olarak kullanılıyor” sözünü kullandı.
Benzer görüşü lisana getiren Tunca da, “Bir taraftan çok açık biçimde seçim finanse ediliyor, öteki taraftan bankalar suçlanarak toplumun gözünde kredi vermeyen, piyasaya nakit sağlamayan yapılar üzere gösteriliyor” dedi.
