Gerçek şiir o denli bir şey ki, kendi antikorunu yaratarak kendini korur, ayakta kalır.”
SALİHA SULTAN
Meksikalı şair Armando Alanis’in, bundan 25 yıl evvel ‘Şiirsiz kent olmaz’ sloganıyla başlattığı ‘Şiir Sokakta’ (Poetic Action) hareketi bugüne kadar dünya çapında 40’tan fazla ülkeye yayıldı. Hareketin 44’üncü ülkesi ise geçtiğimiz günlerde şairin birinci defa ülkemize geldiği ‘Şiir Çizgileri Treni’ aktifliği sayesinde Türkiye oldu. ‘Şiir Sokakta’ hareketinin 9’ncu lisanı ise artık Türkçe. Ülkemizde bir hafta geçiren Armando, İstanbul Ankara ortasında trende seyahat yaptı, Türk şiirinin Adnan Özer, Ömer Fazilet üzere birçok güçlü şairleriyle tanıştı, sohbet etti. Gazeteci olarak katıldığım aktiflik boyunca Armando’yu kalabalıklardan fırsat bulduğu her an etrafını meraklı gözlerle incelerken gördüm. Sohbet ettiği insan yüzlerine, bulunduğu yerlere, caddelerin kenarında yükselen yüksek binalarımıza, seyahat yaptığı trenin penceresinden görünen köy meskenlerine dikkatlice diktiği gözlerindeki şaşkınlığın dışında en tanıdık olan şey bir şairin şiirini arayan bakışlarıydı. Edebiyatın dünyasında yaşamak işte, dünyanın öbür ucunda da olsa insanı böylesine tanınır kılan bir güç. Üç günlük seyahatimizin sonunda kendisiyle nihayet oturup, KARAR okurlarımız için sohbet etme fırsatı da buldum. Meksika’da şiir hak ettiği yerde mi sorusundan başlayan sohbetimiz şairin hayatını sürdürebilmek için reklam şirketlerine yazdığı şiirsel sloganlara kadar uzandı… Sohbetin sonundaki hoşluk ise Armando’nun not defterime teklifsiz yazdığı ‘Lütfen daha fazla aşk’ dizesi oldu. Armando’nun şiiri sokakta olduğu kadar artık benim de konutumda, kalbimde.
Armando, 25 yılın sonunda ‘Şiir Sokakta’ hareketinin geldiği noktayı nasıl görüyorsun? Mutlu musun? Yayıldığı ülkelerde halkın derinliklerine nüfuz etti mi sence?
1996’da şiirsel bir cümle boyamak için dışarı çıktığım gece sahiden neye başladığımı bilmiyordum. Gençken, yalnızca insanları şiirle biraz provoke etmeyi seviyordum. Gerçi hala o denli, yeniden şiirle provoke etmek hedefim. Bu manada devam ediyorum yoluma, bu provokasyon sonuca ulaştı mı ulaşmadı mı, açıkçası çok umursamıyorum bu tarafını. Bunu yapmaktan mutluyum zira. Bu hareket yalnızca şiiri okumak değil, yazmak, paylaşmak, görünürlük aramak, daha fazla beşere ulaştırmak, onu hayatın bir modülü haline getirmek…
Sokaklara yazdığın ‘Şiirsiz kent olmaz’ üzere dizelerin toplumsal medyada da viral olmuş durumda. Toplumsal medyayı nasıl karşılıyorsun pekala? Bizde toplumsal medyada mesela Nazım Hikmet’e ilişkin olmayan bir mısrayı onunmuş üzere paylaşanlar var. Sizde de oluyor mu bu türlü şeyler?
Sosyal medya ‘Şiir Sokakta’ hareketinin süratle yayılmasına neden olan etkenlerden biri. Biz söylemiş üzere yazan milyonlarca insan var, onlar da bana nazaran hareketimizin bir modülü. Bununla uğraşmıyorum, bu davranış benim hoşuma da gidiyor, zira zati yapmak isteğim provokasyonun bir kesimi bu da bana nazaran. Sanal duvarlarınızın olması için gerçek duvarlarınız olması gerekir ayrıyeten. Evet, şairlere ilişkin olmayan şeyler de paylaşılıyor toplumsal medyada. Şiirin fenomen olmasını seviyorum. Fakat gerçek şiir o denli bir şey ki, her şeyin sonunda tekrar geriye kalan o oluyor. O yazılanlar birkaç gün içinde eriyip gidiyor zira, görebiliyoruz. Beşerler kendi espri anlayışlarına nazaran dalga geçiyorlar, ironi yapıyorlar. Olağan. Bazen bunları hissedip, anlayan gerçek okuyucularımız da oluyor. Yani o palavraların ayakta kalamadıklarını görüyorum. Gerçek şiir o denli bir şey ki o zati kendi antikorunu yaratarak kendini korur. Uyduruk olan her şey ise süratli bir formda kaybolur, gerçek şiir ayakta kalır.
Gerçi bu viralleşme şiiri daha görünür kılıyor, bu türlü bir yanı var. Pekala şiirin görünürlüğe gereksinime var mı sence?
Evet, bu şiirin daha fazla görünür olduğu fikrinize katiyen katılıyorum size. Şiirin katiyetle görünürlüğe muhtaçlığı var. Lakin toplumsal medyada yeni çeşit bir okuyucu da doğdu, onları da atlamamak lazım. Şiir aslında günlük hayatın bir kesimi olmalı. Şiiri biz esasen içimizde yaşıyoruz, onu içimizden çıkarıp görünür kılmalıyız. Bunun değerli bir husus olduğunu düşünüyorum. Pek çok şahsa, ilham veriyor zira.
Bir insanın şiir yazması, şair olması bizde ‘küçümsenebiliyor”. Sizin Meksika’da durumlar nasıl? Şiiri sokağa yazman nasıl karşılandı?
Küçük görme diyemem de, umursamazlık var diyebilirim ülkem için. Şiire karşı umursamaz davranıyorlar. Lakin bir yandan da çok ciddiye almamak lazım diye düşünüyorum ben de şiiri. Birinci başta eleştirilmiştim, kimi şair arkadaşlarım beni hala eleştiriyor. “Şiiri sokağa yazmak ne, şiiri ucuzlatıyorsun” üzere sözlerle eleştiriyorlar. Grafiti yapanlar da beni eleştiriyor, onlar da “Bizim alanımızı işgal ediyorsun” diye kızıyorlar. Lakin bu tenkitler hiç umurumda değil. Benim inancım ve sloganım ‘Seni keyifli eden şeyleri paylaş’.
EN ÇOK DÜZMECE HABER YAYIMLANAN BİRİNCİ İKİ ÜLKE TÜRKİYE VE MEKSİKA
Hem entelijansiya ile hem de sokak sanatkarlarıyla arbede ediyorsun yani. Bizde, en çok yeni bir yola çıkanların ve yalnız kalanların kullandığı “Ne İsa’ya yaranabildim, ne Musa’ya” diye bir söz vardır.
Çok hoş bir sözmüş. Tam tamına söylediğiniz üzere, ben de ülkemde iki dünya ortasında gayret veriyor, yapmak istediğimi yapıyorum. İki kültür ortasında bu türlü bir benzerlik var demek ki… Size bir şey söyleyeyim, Türkiye’ye birinci sefer geleceğim için gelmeden evvel biraz araştırma yaptım, beşerlerle konuştum. Dünyada en çok düzmece haber yayımlanan ülkelerde birinci sırada Türkiye’ymiş. Bilin bakalım ikinci sırada hangi ülke var? İkinci sırada benim ülkem Meksika var. Bunu tam da Türkiye’ye gelmeden evvel duydum ve ‘İşte tam yerine gidiyorum’ dedim.
Benziyormuş iki ülkenin kültür iklimindeki tartışmalar. Bu tenkitlere yanıtın ne pekala?
Beni şiirden uzaklaşıyor diye eleştirenler oldu. Lakin ben ne yapmaya çalıştıysam daima şiirle yapmaya çalıştım. Birinci başlarda daima Octavia Paz’ın şiirlerini duvarlara yazdım mesela. Şu an, yani bugüne geldiğimizde duvar şiirlerini yazanların birden fazla şair bile değil, lakin onlar bu sayede biraz şiirle tanıştılar ve şiiri anlamaya başladılar. En değerli yanı ise hislerini çok diğer sözlerle başkalarına aktarabileceklerini, öbür beşerlerle bu yolla empati yapabileceklerini öğrendiler. Türk şairler de Şiir Çizgileri Treni etkinliğinde de tam da bu bahisleri konuştular. Onlar da emsal şeyler söylediler, şiirin empati için değerli olduğunu söylediler. Benim hareketimin de emeli bu, şiiri ‘basitleştirmek,’ sokağa indirmek bu empati yeteneğinin gelişmesine çok büyük katkı sağladı.
Edebiyatın uygunlaştırıcı gücüne herkesin gereksinimi var ayrıca…
Evet, mutlaka, herkesin muhtaçlığı var. Octavia Paz mesela Nobel ödüllü bir şair, onun dizelerini herkese ulaştırmayı ben kendime misyon edinmiştim bir periyot. Bunun dışında insanların hislerini çok kolay cümlelerle, kendilerince şiirsel olan birkaç sözle aktarması çok kıymetli bir şey. Bu bir bağlantı zaferi aslında. Bu fikri şuradan değerlendiriyorum, bana mesela son yıllarda reklam metni için gelen profesyonel reklam ajansları daima şiirsel slogan istediler. Bu istekler bana bu fikrimin gerçek olduğunu ispatlıyor.
‘SLOGANLA ŞİİR KARDEŞTİR’
Yazdınız mı pekala reklamlar için sloganlar?
Elbette. Pizza markası, şenlikler, bayana şiddete karşı kurumsal bir firmalar, bir boya fabrikasına, restoranlar zincirlerine, birçok markaya sloganlar yazdım. Son devirde geçineceğim parayı bu yolla kazandım, düzgün de para veriyorlar.
Bizde ‘solcu şairlerin hepsi reklamcı oldu’ muhabbeti vardır. Biraz eleştirilir bu durum.
Eleştirilebiliyor evet. Şöyle, ben ders de veriyorum bir üniversitede, öğrencilerime zati daima şunu söylerim: “Sloganla şiir kardeştir”. Kimileri bunun barbarca bir telaffuz olduğunu söylüyor. Lakin bana nazaran bu türlü, çok az sözle çok şey söz ediyorsun zira.
Etkinlikteki atölye çalışmanızda pandemi periyodunda şiir üzerine biraz daha fazla düşünme fırsatı bulduğunuzu söylediniz. Pandemi sürecinde şiirin insanlarda düzgünleştirici bir tesiri oldu mu?
Kesinlikle o denli oldu. Bence edebiyat ve şiir olmasa o dehşetler ortasında meczuba dönebilirdik. Yalnızca şiir ve edebiyat demeyelim hatta, sanat olmasaydı, sinema, müzik olmasaydı pandeminin bilhassa birinci devrini nasıl atlatabilirdik bilmiyorum, kafayı sıyırabilirdik. Ben pandemi ile ilgili kitap da yazdım, ‘Yeni Bir Soluklanma Üzerine Denemeler’ ismi. Zira pandemide bir kez vakit mefhumu değişti birinci olarak pek çok beşerde. Ben mesela hiç çocuklarımın görüntüsünü o kadar çok çekmemiştim. Köpeğimin görüntüsünü ne kadar çok çektiğimi sonradan fark ettim. Şiir bana eşlik etti o güçlü günlerde. Hem yazan biri hem de okuyucu olarak. Katiyetle şiir okumadan evvel ve şiir okuduktan sonra çok farklı iki insan oluyoruz zira, şiirin çok büyük bir gücü var.
‘YAZDIĞIMIZ DİZELER SEKİZ KELİMEYİ AŞMIYOR’
Yazılarını duvara düz yazıyorsun, hiç süslemek falan üzere bir kaygının yok. Neden?
Yazılarımı dümdüz yazıyorum, hareketin her üyesine de bunu söylüyorum. Bu bizim en kıymetli kuralımız, zira imaja değil, manaya ehemmiyet vermemiz gerekiyor. Ve kesinlikle beyaz fona siyah mürekkeple yazıyoruz. Harf büyüklüğü de belirli bir kural. Ayrıyeten sekiz kelimeyi de asla geçmeyecek. Zira bir otomobil 100 kilometre ile giderken en fazla sekiz söz okunabiliyor.
Sokakta duvara şiir yazarken farklı olaylarla karşılaştığın oluyor mu?
Geçen yıl bir yerde duvar boyamaya gitmiştim. Sokaktan yaşlı bir adam geçiyordu, bana “Sen duvara şiir yazan adam değil misin?” dedi. Sonra “Sana bir şey söylesem onu da muharrir mısın?” dedi. Olur dedim, yazdım. Yazmamı istediği şey ‘Sensiz sabahı olmayan bir geceyim’ diyordu. Süper bir dizeydi. Şiir işte tam da bu. Bir matbaacı da benden matbaasının üzerine yazı yazmamı istedi. Meğerse eşi Kovid’den vefat etmiş. Onun duvarına ‘Sen benim kalbimde basılısın’ yazdım. Etkileyiciydi.
‘İNSANLAR EMPATİ KURSUN DİYE DUVARLARA YAZIYORUM’
Armando, İstanbul’un bir duvarına şiir yazsan ne yazardın?
Yaşadığım kent Monterrey’de kentin başladığı bir bina var, bir köşe orası. Oraya ‘Monterrey mısraları bitmeyen bir şiirdir birebir sokakları gibi’ yazmıştım. İstanbul’a da Monterrey’deki dizeleri yazmak isterdim herhalde. İstanbul’da bir şiir, birebir sokakları üzere. İstanbul kolay bir yer değil ayrıyeten, Bizans, Roma, Osmanlı izleri var bu kentte. Ben yazacağım yeri seçerken, etrafındaki nesneleri, kıssaları çok önemsiyorum. Orada bir ağaç mı var, bina mı var? Hastane varsa hastaların ruhuna ulaşacak şeyler yazmayı, okul varsa onun ruhuna uygun şeyleri yazmayı seviyorum. Yazdığım sokakta ünlü biri yaşadıysa onla ilgili yazmayı seviyorum. Zira bu yaptığım şey büsbütün empati kurmak, kurdurmakla ilgili.
PANDEMİDE ‘YENİDEN KUCAKLAŞACAĞIZ’ YAZDIM
Pandemide duvara şiir yazdın mı? Birinci ne yazdın?
Bulunduğum kentte, Monterrey Valiliği benimle ilgiye geçti ve pandemiyle ilgili duvar yazıları yazmamı istediler. Monterrey Amerika hududuna 200 km uzaklıkta bir kent, eski liderimizin dediği üzere ‘Tanrı’dan uzak Amerika’ya yakın bir eyalette’, o meşhur ‘Meksika sınırı’nda yaşıyorum. Yazdıklarımdan birincisi ‘Yeniden kucaklaşacağız’ oldu.
Bunu bizim siyasetçiler duymasın…
Evet, siyasetçilerin seveceği bir cümle. Ayrıyeten maske kullandığımız için, ‘Gözünle gülmeye alış’ yazdım mesela bir duvara. Öteki bir duvara da ‘Bir gün daha dayan, bir gün daha eksiliyor hayattan’ üzere şeyler yazdığımı hatırlıyorum. Çok fazla yazdım her yere, şiirin o devirde de pandeminin kaygılandırdığı beşerler için katiyetle düzgünleştirici bir günü olduğunu düşünüyorum.
Valiyi kutluyorum doğal. Halkı için sanatsal bir çalışma yapmayı düşünebilmiş.
Hapse attılar onu sonra.
Neden?
Yolsuzluk nedeniyle attılar maalesef.
Paranı ödemiş miydi?
Evet evet. Lakin ben sonra toplumsal medya hesaplarımdan onunla olan bütün fotoğraflarımı tek tek sildim. (Burada hayli gülüyor.)
MÜSLÜMAN KÜLTÜR İLE TÜRKİYE’DE TANIŞTIM
Şimdi klasik soruya geleyim, Türkiye’yi nasıl buldun?
Çok egzotik bir kültürünüz var bana nazaran. Evimden de hiçbir vakit bu kadar uzağa gitmemiştim. Çok memnun oldum ve muhakkak yine gelmek, halkın ortasına karışıp bir mühlet sokakta yaşamak istiyorum bu ülkede. Ben Türkiye’yi şiir hareketine dahil olan 44’üncü ülke, 4’üncü kıta, 9’uncu lisan olarak duyurdum bu ortada aktiflik sırasında. Burada olmam bir de şunu gösteriyor, şiir çok uzağa bile ulaşabiliyor, hudutları yok ediyor, çok değişik kültürlerin irtibata geçmesini sağlayabiliyor.
En çok neyi sevdin burada?
Tren seyahati beni inanılmaz memnun etti, çocukluğumdan beri binmemiştim, çocukluğuma döndüm. Yalnızca burada sizinle olmak bile beni memnun ediyor. Kim demişti hatırlamıyorum lakin mutluluğun en değerli araçlarından birinin seyahat etmek olduğunu söylemişti, bu seyahatte ona hak verdim.
Peki en tuhaf bulduğu şey?
Lisanınız kulağıma çok acayip geliyor. Duyuyorum, ilgimi çekiyor ancak hiçbir şey anlayamıyorum.
Gelmeden evvel bize dair fikrin neydi?
Buraya gelmeden evvel İslam, Müslüman kültür ile hiç tanışmamıştım. Birinci kere Gelmeden evvel biraz araştırma yapmak istedim, beşerlerle konuştum. Farklı şeyler söylemişlerdi. Lakin gelince Türkiye’nin çok çağdaş bir ülke olduğunu gördüm. Birtakım arkadaşlarım “Türkiye’ye gitmekten korkmuyor musun?” demişti ben gelmeden evvel. Beni en çok huzursuz eden şey, bayanlara nasıl davranacağım konusuydu. Ellerini sıkayım mı? Bilmiyordum. Mesela sokakta bir arkadaşıma benzeyen bir bayan gördüm, fotoğrafını çektim “Ama eyvah bir Müslüman bayanı çektim, bana bir şey derler mi?” diye düşündüm. Biz bayanlarla karşılaştığımızda birbirimizle selamlaşırız, burada yok sanıyordum fakat hiç de o denli olmadığını gördüm.